Suriye ile diyalog kapısı aralandı: Ortadoğu olağanlaşıyor mu

Ortadoğu ülkeleri savaş, abluka ve terör tehdidinin kopardığı bağları onarmaya çalışıyor. Sürecin kıymetli aktörlerinden Şam rejimi, şimdi dünya sahnesine olmasa da bölgesel lige dönme uğraşında. Uzmanlar, Beşar Esad’ın geleceğini ve Suudi Arabistan-İran ortasındaki yeni istikrarları Hürriyet’e kıymetlendirdi.

‘ESAD HAYATTA KALDI’

“Esad iç savaşta hayatta kaldı ve artık dünya sahnesine dönüyor” diyen Washington merkezli niyet kuruluşu Stratejik ve Milletlerarası Çalışmalar Merkezi’nden (CSIS) Will Todman’a nazaran bu artık bir “eğer” değil, “ne zaman” sorunu. Birleşik Arap Emirlikleri’den Tunus’a bir dizi ülke Esad’la çalışma niyetlerini ilan etti bile. Türkiye ile de yakınlaşma süreci işliyor, bugün Moskova’da bakan yardımcıları düzeyinde görüşülecek. Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan daha evvel, bağlarda “Sil baştan yapabiliriz” demişti. Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların Suriye’de yol açtığı yıkım, çekimser olanları Esad’la diyaloğa geçme konusunda cesaretlendirdi. Hatta Batılı ülkeler bile insani yardım emeliyle milyonlarca dolar taahhüt etti. Lakin mülteciler ve silahlı muhalefete ne olacağı üzere güç sorular ile ABD’nin yaptırım tehditleri Suriye’nin geleceğine dair belirsizlikleri arttırıyor.

SÜKÛNET YAKIN MI

Komşu ülkeler ortasında son 3 yıldır farklı çıkar ve beklentiler üzerine inşa edilmeye çalışılan olağanlaşma süreci, yeni çatışma ögeleri da doğuruyor. Bunun en yakın örneği, geçen hafta İran ve Suudi Arabistan ortasında varılan uzlaşı. Eylül 2020’de ABD arabuluculuğunda İbrahim Anlaşması’nın imzalanmasından bu yana Arap ülkeleriyle yakınlaşan İsrail, böylelikle İran’ı “yalnız bırakmak” istiyordu. Uzmanlar, artık Riyad-Tahran ortasında “anlamlı bir ilgi kurulması halinde” İsrail’in bu amacının boşa çıkacağında hemfikir. Öte yandan CSIS’in Ortadoğu program müdürü Dr. Jon Alterman İran’ın silahlı militanlar aracılığıyla Irak, Suriye, Lübnan ve Yemen’deki faaliyetleri ile nükleer silah geliştirme eforları birlikte düşünüldüğünde, bölge ülkelerinin Tahran’a güvenmesinin kolay olmadığı görüşünde.

DİYALOĞUN MOTİVASYONU NE

– CSIS’den Will Todman’a nazaran, bölgedeki olağanlaşma adımlarının en büyük motivasyonu, ABD’nin eksikliği. ABD’nin yokluğunda ülkeler, ikili ve bölgesel ilgileri geliştirmek için daha faal rol almaya başladığı.

– Suudi Arabistan’ın Yemen iç savaşına müdahale ve Katar ablukası üzere agrasif siyasetler izlediğini hatırlatan Todman, “Bunun sürdürülebilir olmadığı görüldü” dedi. Benzeri görüşteki Dr. Jon Alterman da “Suudi Arabistan, Yemen’deki çatışmaları sonlandırmakla giderek daha fazla ilgileniyor” diyerek, İran’la muahedenin buna hizmet edebileceğini söyledi. Sivil ölümlerinin kamuoyu baskısı oluşturmasıyla ABD, Yemen savaşında Riyad’a verdiği dayanağı Şubat 2021’de sonlandırmıştı.

– Berlin merkezli Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) araştırmacısı Dr. Hamidreza Sevgilisi ise İran’ı diyaloğa teşvik edenin rejim aksisi protestolar olduğu görüşünde. “Protestoları Suudi Arabistan ve Suudi basınının kışkırttığını düşünüyorlar” diyen Sevgilisi, Riyad’la yakınlaşma sonrası sokak baskısının hafiflemesinin beklendiğini kaydetti. Dr. Sevgilisi, “Suudi Arabistanla işbirliği, İran’a öbür Arap ülkeleriyle yakınlaşma kapısı açabilir” diye de ekledi.

TÖRENLE KARŞILANDI: ESAD KREMLİN’DE PUTİN İLE TÜRKİYE’Yİ KONUŞTU

Suriye Devlet Lideri Beşar Esad, Rusya’nın başşehri Moskova’yı iki yıl ortadan sonra ziyaret etti. Rusya başkanı Vladimir Putin ve Esad bir ortaya gelirken, Moskova ile Şam ortasında ikili ilgilerin yanı sıra Türkiye-Suriye diyaloğunun da masaya yatırıldığı açıklandı.

TOPRAK BÜTÜNLÜĞÜ

Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, askeri merasimle karşılanan Esad’ın ziyaretiyle ilgili, “Liderler görüşmesinin temelinde elbet Rusya ile Suriye münasebetleri var. Suriye’deki ihtilafın bir an evvel sona ermesi ve ülkenin tekrar inşa edilmesi tüm açılarıyla ele alınıyor. Lider Putin, Kremlin Sarayı’ndaki görüşmede Suriye ile Türkiye ilgisine de ayrıyeten değinecek. Rusya, iki komşu ortasındaki diyaloğun Suriye’nin toprak bütünlüğü ve egemenliğine hürmet çerçevesinde yürütülmesinden yanadır” dedi. Esad, son olarak 2021 Eylül ayında Moskova’ya gizlice ziyaret gerçekleştirmişti. Putin, Suriye başkanı Esad’ı Kremlin Sarayı’nda kabul ettiği sırada Rusya Dışişleri Bakanlığı’nda Rusya, Türkiye, İran ve Suriye heyetleri ortasında dörtlü görüşme yapıldığı biliniyor. Dışişleri bakan yardımcıları seviyesindeki dörtlü temas bugün tamamlanacak. (Nerdun HACIOĞLU)