Merkez Bankası enflasyonun sebeplerini açıkladı

Türkiye Cumhuriyet (TCMB) Eylül ayına ait fiyat gelişmeleri değerlendirmesini yayımladı. Rapora nazaran, tüketici fiyatları eylül ayında yüzde 4,75 oranında yükselmiş, yıllık enflasyon 2,59 puan artışla yüzde 61,53 olarak gerçekleşti. Türk lirasında yaşanan bedel kaybı, fiyat artışı ve vergi düzenlemeleri kaynaklı gecikmeli tesirler zayıflamış, aylık fiyat artışları hizmetler ile alkol-tütün dışında kalan kümelerde yavaşladı. Hizmet kümesinde hâkim olan dönemsel fiyat belirleme ve geçmiş enflasyona endeksleme davranışları sonucunda güçlü fiyat artışları genele yayılan bir biçimde devam etti. Eylül ayında üniversite fiyatı, okul servisi ve yurt fiyatı üzere eğitimle temaslı kalemler yüksek fiyat artışları ile öne çıkarken kirada süregelen yükseliş eğilimi güçlendi.

Enerji kümesi fiyat artışında başta ham petrol olmak üzere güç emtia fiyatlarındaki gelişmeler tesirli oldu. Besin kümesinde genele yayılan fiyat artışları devam etmekle birlikte, aylık fiyat artışı ekmek ve tahıllar ile zerzevat fiyatları öncülüğünde son iki aya kıyasla yavaşlama kaydetti. Temel mal kümesinde aylık enflasyon daha ölçülü bir görünüm arz ederken, sağlam mal alt kümesinde araba fiyatlarının yataya yakın seyrettiği lakin beyaz eşya ve mobilyada yüksek fiyat artışlarının devam ettiği gözlendi. Üretici fiyatlarındaki aylık artış eğilimi yavaşlayarak da olsa sürmüş, üretici yıllık enflasyonu temelde güç fiyatları kaynaklı baz tesiriyle düşüş kaydetti. Bu görünüm altında, mevsimsellikten arındırılmış datalarla B ve C göstergelerinde aylık artış oranları eylül ayında yavaşlamış, göstergelerin yıllık enflasyonları ise yükselmeye devam etti.

Eylül ayında tüketici fiyatları yüzde 4,75 oranında yükselmiş ve yıllık enflasyon 2,59 puan artarak yüzde 61,53 oldu. Bu devirde B ve C endekslerinin yıllık değişim oranları sırasıyla 3,70 ve 4,08 puan artarak yüzde 67,22 ve 68,93 olarak gerçekleşti.

Yıllık tüketici enflasyonuna katkılar incelendiğinde, bu periyotta hizmet, alkol-tütün-, besin ve temel mal kümelerinin katkıları sırasıyla 2,09; 0,51; 0,32 ve 0,21 puan artarken güç kümesinin katkısı 0,54 puan düşmüştür. Mevsimsellikten arındırılmış bilgilerle incelendiğinde, B ve C endekslerinde aylık artışlar evvelki aya nazaran geriledi.

Fiyat artışları, B endeksini oluşturan kümelerden işlenmiş besin ve temel mallarda bir evvelki aya kıyasla besbelli bir biçimde yavaşlarken hizmette yüksek seyretmeye devam etmiştir (Grafik 4). Hizmet fiyatları eylül ayında yüzde 7,88 oranında yükselmiş, küme yıllık enflasyonu 6,89 puan artışla yüzde 86,46 düzeyine ulaştı. Bu devirde fiyat artışları, alt kümeler geneline yayılmaya devam ederken, en besbelli aylık artış bir evvelki aya emsal biçimde yüzde 15,23 ile ulaştırma hizmetlerinde gerçekleşti. Bu gelişmede, akaryakıt fiyatlarındaki yükselişin yansımaları tesirli olmaya devam etmiş; okulların açılmasına bağlı olarak servis fiyatlarında (yüzde 65,44) yüksek oranlı artış izlenirken demiryolu ile kentler ortası yolcu nakliyatı fiyatlarındaki (yüzde 17,73) artışlar sürdü.
Kira alt kümesinde, son dört aydır gözlenen artış eğilimi güçlenmiş ve aylık artış yüzde 9,52 olurken yıllık enflasyon yüzde 95,03’e yükseldi. Öteki hizmetler alt kümesinde fiyatlar yüzde 8,46 oranında yükselirken okul ve üniversitelerin açılmasına bağlı dönemsel tesirler sonucunda eğitim hizmetleri (yüzde 30,27) fiyat artışlarıyla öne çıkmıştır. Üniversite eğitim fiyatlarında bu periyotta epeyce yüksek artışlar (yüzde 127,72) izlendi.

Lokanta-otel fiyatlarındaki aylık yükseliş (yüzde 4,15), temelde besin fiyatlarındaki yavaşlamanın tesiriyle yemek hizmetlerine bağlı olarak bir evvelki aya kıyasla güç kaybetse de yüksek seyrini korumuştur. Konaklama kümesi tarafında ise üniversitelerin açılmasına istinaden yurt fiyatlarında besbelli artışlar izlendi. Temel mal kümesi yıllık enflasyonu 1,26 puan yükselerek yüzde 53,23 olarak gerçekleşti. Bu periyotta, fiyat artışları alt kümeler genelinde yavaşlarken, yıllık enflasyon güçlü mal (altın hariç) ile giysi ve ayakkabı alt kümelerinde yükselmiş, öbür temel mallarda ise bir ölçü geriledi. Sağlam mallarda fiyatlar yüzde 2,58 oranında artarken, araba fiyatları yataya yakın seyretmiş (yüzde 0,23), beyaz eşya (yüzde 7,48) ve mobilya (yüzde 6,42) kalemlerinde fiyat artışları gücünü korumuştur. Öbür temel mallar alt kümesinde fiyatlar yüzde 2,66 ile daha ölçülü bir halde yükselmiş, şahsî bakım eserleri, konutun bakım ve tamiratı için materyaller ve konut ile ilgili paklık materyalleri öne çıkan kalemler oldu. Giysi ve ayakkabı alt kümesinde fiyatların yüzde 2,51 oranında artış kaydetmesiyle yıllık enflasyon yüzde 31,36 oldu. Güç fiyatları eylül ayında yüzde 3,83 oranında artmış, küme yıllık enflasyonu ise 3,78 puan azalarak yüzde 10,25 düzeyinde gerçekleşti.

Grup aylık fiyat artışında, ham petrol başta olmak üzere milletlerarası güç fiyatlarındaki yükseliş belirleyici oldu. Bu görünüm altında, katı yakıtlar, tüp gaz ve akaryakıt kalemleri sırasıyla aylık bazda yüzde 6,11, 5,93 ve 4,62 oranlarında artış kaydetmiştir. Şebeke suyu fiyatları eylül ayında da yüksek artışını (yüzde 4,42) sürdürdü. Besin ve alkolsüz içecekler kümesi fiyatları eylül ayında yüzde 3,32 oranında artmış, yıllık enflasyon 2,28 puan yükselerek yüzde 75,14 oldu. Yıllık enflasyon işlenmemiş besinde 2,53 puan artışla yüzde 96,17’ye, işlenmiş besinde ise 2,15 puan artışla yüzde 59,95’e yükseldi. Mevsimsellikten arındırılmış bilgiler taze meyve zerzevat fiyatlarının zerzevat fiyatları öncülüğünde yavaşladığına işaret etmiştir. Bu periyotta taze meyve ve zerzevat dışı besin kümesinde genele yayılan fiyat artışları görülmüştür. Yumurta, şeker, kuruyemiş, çiğ süt fiyat artışının sarkan tesirlerine istinaden süt ile süt eserleri, katı-sıvı yağlar ve kırmızı et fiyat artışları ile dikkat çekmiştir. Öbür taraftan, ekmek ve tahıllar kalemindeki fiyat artışları son iki aya kıyasla yavaşladı.

Alkollü içecekler ve tütün eserleri kümesinde fiyatlar yüzde 10,03 oranında yükselmiş, yıllık enflasyon 15,18 puan artışla yüzde 67,16 olarak gerçekleşti. Bu gelişmede, tütün eserlerinde üretici firma kaynaklı fiyat artışları (yüzde 11,08) belirleyici oldu. Yurt içi üretici fiyatları eylül ayında yüzde 3,40 oranında artmış, yıllık enflasyon 1,97 puan azalışla yüzde 47,44 oldu. Ana sanayi kümelerine nazaran incelendiğinde, aylık bazda en besbelli artış global güç emtia fiyatlarındaki yükseliş kaynaklı olarak yüzde 6,12 ile yurt içi güç fiyatlarında kaydedildi. Öbür taraftan, orta mallarında aylık fiyat artışı yüzde 1,92 ile kıymetli ölçüde yavaşladı. Aylık fiyat gelişmeleri kesimler bazında incelendiğinde ise tütün eserleri, suyun arıtılması ve dağıtılması, ham petrol ve doğal gaz, öbür madencilik-taş ocakçılığı, öteki mamul eşyalar, rafine edilmiş petrol eserleri, elektrik-gaz imalatı, kömür ve ağaç eserleri kesimleri fiyat artışlarıyla öne çıktı.