İsmini bile duymamış olabileceğiniz en büyük doğal tehlike: Campi Flegrei uyanıyor! Korkutan senaryo… 1538’de ne olmuştu?
“İtalya ve volkanlar” denince akla çabucak MS 79’da Pompei kentini tarihe gömen Vezüv ya da Avrupa’nın en büyüğü Etna gelir. Fakat ülkede şu an en büyük doğal tehlike bunlar değil; muhtemelen ismini daha evvel pek duymadığınız Campi Flegrei.
Aslında Campi Flegrei, Napoli koyunun, Capri ve Ischia adalarının altından, Napoli kentinin dış kesitlerine kadar uzanan dev bir kaldera.
Aşağı üst 2 milyon yıl evvel bir muhteşem volkan patlamasıyla oluşmuş olan bu kaldera, 39.000 yıldır faal olan çok sayıda volkana konut sahipliği yapıyor. Volkanların değerli bir kısmı su altında yer alıyor.
Volkanik patlama sonucu toprağın çökmesiyle oluşmuş volkanik yer formlarına kaldera ismi veriliyor. Kalderalar bazen kraterlerle karıştırılabiliyor.
Campi Flegrei, nüfusun epeyce ağır olduğu bir yer. 800 bin kişinin yaşadığı bölgede villalar, küçük köyler, alışveriş merkezleri ve inşaat halinde bir hastane bulunuyor.
İtalya sivil savunma kurumunun “kırmızı alan” ilan ettiği kısımda ise 500 binden fazla insan yaşıyor. 18 kasabayı kapsayan bu alan bir püskürme durumunda en yüksek riski taşıyor. Tekrar sivil savunma kurumu datalarına nazaran, kalderanın doğu kenarına denk gelen Napoli kentinin 3 milyon sakini de risk kümesinde kabul ediliyor.
EN SON 1538’DE PÜSKÜRDÜ
Campi Flegrei en son 1538 yılında püskürdü ve koyda yeni bir dağ oluşturdu. İtalya Ulusal Jeofizik ve Volkanoloji Enstitüsü’nün (INGV) bilgilerine nazaran, Aralık 2022’den bu yana bölgedeki sismik aktivitede bir artış yaşanıyor. Uzmanlar kuşaklardır uyumakta olan volkanın uyanıyor olabileceğinden kaygı ediliyor.
Vezüv’e yaklaşık 50 kilometre arada bulunan bu bölge, bradiseizm ya da yavaş deprem denen olgunun en sık görüldüğü yerlerden biri. Yavaş sarsıntı yer kabuğunun kademeli olarak yükselip alçalması döngüsü olarak tanımlanıyor.
Bölgede en son bradiseizm olayı 1984 yılında gözlemlendi ve yer kabuğunda 3,5 metrelik bir yükseliş kaydedildi. Sonrasında püskürme olmadı ve ağır bir düşüş meydana geldi.
Campi Flegrei’de şu an müspet bradiseizm yaşanıyor yani yer kabuğu yükseliyor. Tıpkı anda bölgede yaşayanların sonlarının gerilmesine ve sık sık sokaklara dökülmelerine neden olan sarsıntılar meydana geliyor. Eylül ayında bölgede son 40 yılın en büyük sarsıntısı meydana geldi. 4.2 büyüklüğündeki sarsıntının birkaç gün sonrası bir zelzele daha yaşandı.
Pozzuoli’de bulunan Solfatara Volkanı
HER GÜN ONLARCA SARSINTI OLUYOR
Campi Flegrei’de 2023 yılının başından bu yana meydana gelen sarsıntı sayısı ise 3.450. Bu zelzelelerin yalnızca 1.118 tanesi Ağustos ayında meydana geldi. INGV bilgilerine nazaran, bu sayı 2022’de yaşanan tüm zelzelelerin sayısının üç katı. Bölgede Ekim ayında da 500’den fazla sarsıntı oldu. Bunların en güçlüsü 4.0 büyüklüğündeydi. Akabinde çok sayıda artçı şok yaşandı.
INGV’ye nazaran, Mayıs başına kadar olan sarsıntıların neredeyse tamamının büyüklüğü 3.0’ın altındaydı.
‘EN ÂLÂ SENARYO 1984 EN BERBATI 1538’
Uzmanlar lokal halkın sismik aktiviteyle ve muhtemel bir püskürmeyle başa çıkabilmek için daha yeterli hazırlanması gerektiğini düşünüyor. İtalya sivil savunma kurumu, güncellenmiş bir tahliye planını 5 Ekim’de kamuoyuyla paylaştı. Plan kapsamında yarım milyon kişinin 72 saatte bölgeden taşınması öngörülüyor. Lakin lokal halk, karayollarının bu türlü bir trafik yükünü kaldırıp kaldıramayacağı konusunda telaşlı. Emsal bir senaryo son olarak 2019 yılında gündeme gelmiş ve bulgular tahliye planının kâfi olmadığına işaret etmişti.
INGV Lideri Carlo Doglioni, 28 Eylül tarihinde İtalya hükümeti bünyesinde bulunan Etraf Kurulu’nun üyelerinin karşısına çıkarak, sismik aktivitenin muhtemel sonuçlarına ait soruları yanıtladı.
Doglioni, “Campi Flegrei’deki durumun ihtilaline ait iki muhtemel senaryo var: En yeterli senaryo süregelen bradiseizm krizinin 1983-84 yıllarında olduğu üzere sona ermesi; en berbat senaryo ise 1538’dekine emsal bir püskürme yaşanması. Bu bilmediğimiz ve izlemekte olduğumuz bir evrim” dedi.
BİLİM İNSANLARI ‘GAZ ÇIKIŞI’ DİYOR
INGV’nin Napoli şubesinde araştırma yöneticisi olarak vazife yapan Dr. Giuseppe De Natale, CNN’e yaptığı açıklamada, şu anki yükseliş döngüsünün, kalderanın yüzeyi altındaki basınçla ilişkilendirildiğini belirterek, “Basınç artışının derinliğini tam olarak bilmiyoruz. 0 kilometre ile 3,5 kilometre ortasında olabilir” dedi.
De Natale’ye nazaran, Campi Flegrei’deki sismik aktivitede yaşanan artışı açıklayabilecek iki hipotez var. Birincisi ve daha tehlikeli olanı, “yaklaşık 8 kilometre derinlikteki magma odasından gelen magmanın etkisi”; ikincisi ve daha mümkün olanı ise derindeki magma odasından gelen magmanın yarattığı gazların çıkışı. De Natale magma odasıyla tıpkı derinlikle yaşanan gaz çıkışının yar kabuğunu hareketlendirdiğini söz etti ve ekledi:
“Sorun kayalar. Sığ kayalar yüksek seviyelerde basıncı tutamıyor. Hasebiyle basınç çok yükseldiğinde kayaların büsbütün kırılması kelam konusu. Bu da çoklukla bir volkan püskürmesine neden oluyor.”
Solfatara Krateri’nden kükürtlü gaz çıkışı
Napoli Üniversitesi’nden emekli jeokimya profesörü ve bradiseizm uzmanı Dr. Benedetto De Vivo da gaz çıkışı olduğu görüşünü destekledi ve yer kabuğundaki yükselişin yalnızca magmaya bağlı olmadığını belirtti. De Vivo, kalderanın altındaki magmanın sebep olduğu gazların yükselmediğini, bilakis geri çekildiğini düşündüğünü lakin gerçekte ne yaşandığını bilmenin mümkün olmadığını tabir etti.
De Vivo, “Modeller üretmek için istatistikleri kullanabiliriz lakin doğal süreci öngöremeyiz zira kelam konusu olan tüm değişkenleri bilmiyoruz” tabirlerini kullandı.
Yerel halkın kazıların daha fazla sismik aktiviteye yol açabileceği istikametindeki itirazlarına rağmen, 18 ülkeden bilim insanlarının oluşturduğu De Natale liderliğindeki bir takım, kalderaya 501 metre derinliğinde bir delik açmak için 2009 yılında müsaade aldı. Proje 2012’de hayata geçirilecekti. Lakin periyodun Napoli Belediye Lideri Rosa Russo, kamuoyunun tasalarını münasebet göstererek projeyi durdurma kararı aldı. Russo’nun vazife mühleti 2012’de sona erdi. Yeni belediye lideri Luigi di Magistris, vazifeye geldikten sonra delik projesi yine başladı. Lakin ödenek yetersizliği nedeniyle tamamlanamadı. De Natale, hafriyatın yine başlamasının gündemde olmadığını belirtti. Napoli mahallî yetkilileri tarafından CNN’e yapılan açıklamada da bütçe manasında daha öncelikli alanlar olduğu, bunların başında da Vezüv Dağı ve Campi Flegrei alanları için daha yeterli tahliye planları geliştirilmesinin yer aldığı tabir edildi.
‘SÜPER VOLKAN’ NE DEMEK?
Süper volkanlar dünyadaki en baş karıştırıcı ve anlaşılması en sıkıntı doğal tehditlerin başında geliyor.
Bir muhteşem volkanı sıradan bir volkandan ayıran şey, geçmişteki püskürmeler esnasında yüzeye ulaşan gerecin ölçüsü. Bu ölçü, volkanın gücünü yansıtıyor.
Volkan Patlayıcılık Endeksi’ne (VEI) nazaran bir üstün volkan 1.000 kilometreküpten fazla gereç püskürtebilen ve en büyük tehdit düzeyi olan 8’e ulaşabilen yanardağlara deniyor. VEI, ne kadar materyal püskürdüğünü, bu gerecin ne yüksekliğe çıktığını ve püskürmenin müddetini ölçüyor.
Örneğin 2,1 milyon yıl evvel yaşanan Yellowstone püskürmesi, tarihin en büyüklerinden biri olarak kayda geçti. California’da bulunan Long Valley, Endonezya’da bulunan Toba ve Campi Flegrei üzere yakın vakitli üstün volkan püskürmelerinin büyüklükleri aşağı üst birebirdi.
ZAMAN VAKİT SU ALTINDA KALDIĞI ANLAŞILDI
Bilim insanları Campi Flegrei’nin 2.000 yıllık sismik aktivitesini kayda geçirmiş durumda. Kalderanın ortasında bulunan Pozzuoli kentindeki Serapis Roma Tapınağı’nın 18’inci yüzyıldaki kazılarla açığa çıkarılan sütunlarında, molüsk ismi verilen yumuşakçaların neden olduğu delikler tespit edildi. Bu durum sütunların bir vakitler su altında olduğu manasına geliyor.
Tapınağın tabanı bir dizi yer altı tüneli ile denize bağlanıyor. Bilim insanları bradiseizmin neden olduğu yükselişler ve alçalışlar sonucunda tapınağın vakit zaman sular altında kalırken vakit zaman su üstüne çıktığını düşünüyor. Bu sayede sismik hareketlerin vakit içindeki gelişimi takip edilebiliyor.
Serapis Roma Tapınağı
YETKİLİ KURUMLARIN ONAYI BEKLENİYOR
Yerel hükümet, 2016 yılında Campi Flegrei’yi ihtar sistemi kapsamında yeşilden kırmızıya giden dört kademenin ikincisi olan “sarı” kategoriye koymuştu. İtalya sivil savunma kurumundan Ekim ayında yapılan açıklamada, son devirde yaşanan sismik aktivitenin yoğunluğu nedeniyle, birtakım bölgelerin bir üst kademe olan turuncuya alınacağı bildirildi. Bu değişiklik için INGV’nin onayı bekleniyor. Değişiklik talebi bu kurumdan geldiği için onayın yakın vakitte verilmesi bekleniyor.
Yetkililerin verdiği bilgiye nazaran, bölgenin turuncu kategoriye alınması, sivil savunma kurumlarının bradiseizmin tesirlerine en açık yerlerindeki vatandaşların tahliye edilmesini ve risk kümesindeki toplulukların güvenliğinin sağlanmasını kolaylaştıracak.
Sivil savunma kurumu, hükümet ve INGV temsilcilerinin iştirakiyle 7 Kasım’da düzenlenen toplantıda, 125 okul ve akademik binanın ortalarında olduğu 15 bin binanın yüksek riskli bölgede olduğu açıklandı. 27 Kasım’da yayımlanması beklenen bir protokolle, tahliyeler, tatbikatlar ve bradiseizm sona erene kadar diğer bir yere taşınması mümkün kurumlarla ilgili detaylar da kamuoyuyla paylaşılacak.
‘DEPREM SAYILARININ GÜNDE BİRKAÇ YÜZE ULAŞACAĞINI DÜŞÜNÜYORUZ’
Haziran ayında bilim mecmuası Communications Earth & Environment’ta yayımlanan bir makalede, bradiseizm aktivitesi nedeniyle volkanın birtakım kısımlarının zayıflıyor olabileceği belirtildi. Lakin uzmanlar olacakları öngörmenin imkânsızlığının altını çiziyor.
Makalenin muharrirlerinden University College London volkanoloji profesörü Christopher Kilburn, “Beklentilerimiz yer kabuğunun yükselmeye devam edip etmeyeceğine bağlı. Şayet şu anki süratle hareket etmeyi sürdürürse önümüzdeki haftalarda küçük sarsıntı sayılarının artacağını ve Ağustos ortası ve Eylül sonunda olduğu üzere günde birkaç yüze ulaşacağını düşünüyoruz” dedi ve ekledi:
“Sayının arttığı periyotta büyük ölçekli zelzeleler de meydana gelebilir. Bunlar yer kabuğunun kırılma noktasına kadar esnediğinin klasik işaretleridir.”
Ancak bu durum püskürmenin kaçınılmaz olduğu manasına da gelmiyor.
1538’deki püskürmeyle meydana gelen Nuovo Dağı
‘ÖNEMLİ OLAN HAZIR OLMAK’
Makalenin başka muharriri olan Vezüv Rasathanesi volkanoloji uzmanı Stefano Carlino, Haziran’da yaptığı basın açıklamasında, “Nesillerdir sessiz olan tüm volkanlar için tıpkı şey geçerli. Dünya genelindeki öbür benzeri volkanlar üzere Campi Flegrei de yeni bir yükselip alçalma rutinine oturabilir yahut tekrar uykuya dalabilir. Ne olacağına dair kesin konuşmamız imkânsız. Kıymetli olan tüm ihtimaller için hazır olmak” tabirlerini kullandı.
Napoli Üniversitesi’nden Dr. De Vivo, bu hazırlık sürecinde birinci adımın İtalya’nın en gelişmiş bölgelerinden biri olan Campi Flegrei’de nüfusun daha da artmasını önlemek için inşaat yasağı getirmek olması gerektiğini belirtti.
De Vivo ayrıyeten nüfusun ağır olduğu yerlerde yaşayanların 24 saat içinde tahliye edilebilmesi için daha geniş yollara gereksinim olduğunu belirterek, “O bölgede bir mesken daha inşa edemeyiz” dedi.
INGV’ye nazaran, İtalya’daki volkan uzmanları, sorumlu tutulabilecekleri kaygısıyla püskürmelerle ilgili spesifik kestirimlerde bulunmaktan kaçınıyor. Çünkü 2009 yılında L’Aquila’daki sismik aktivitenin arttığı periyotta endişelenecek bir şey olmadığı tarafında açıklamalar yapan yedi bilim insanı, taksirle adam öldürme suçlamasıyla yargılanmış ve karar giymişti. Yüksek mahkemenin kararı bozmasıyla bilim insanları aklandı lakin olayın İtalyan bilim insanları üzerindeki tesiri bugün hala sürüyor.
Söz konusu bilim insanlarından birinin “Rahat olun, keyfinize bakın” demesinden birkaç gün sonra meydana gelen sarsıntıda 300’den fazla kişi hayatını kaybetmişti.
1538 SENARYOSU YAŞANIRSA FELAKET OLABİLİR
Natale, Campi Flegrei’de yakın vakitte 39.000 yıl evvelkine benzeri bir “ignimbrit püskürme” yaşanmasını beklemediğini belirterek, “Çok az ve çok yıkıcı olan bu dev püskürmeler üzerine çalışmak sıkıntı. Bu volkanolojinin en değerli lakin en zorlayıcı alanlarından biri” dedi.
Natale, Campi Flegrei’de yakın vakitte yaşanması muhtemel bir püskürmenin 1538’dekine benzeri olacağını da kelamlarına ekledi. Bu püskürme sonucu denizin ortasında 133 metrelik Nuovo Dağı oluşmuştu. Lakin günümüzde nüfus yoğunluğu, benzeri bir olayın tesirlerinin 1538’dekinden çok farklı olabileceği manasına geliyor.
Natale, “1538’deki çok küçük bir püskürmeydi lakin o bile bugün nüfusun ağır olduğu bir bölgede yaşandığı takdirde çok yıkıcı olabilir” sözlerini kullandı.
CNN International’ın “‘Be prepared for all outcomes’: Inside the saga of a supervolcano that’s waking up” başlıklı haberinden derlenmiştir.