Bir su, kuş ve buz masalı: Madison

Bir üniversite kenti olarak bilinen Madison, öğrenciler için olduğu kadar seyahatseverlerin de gözdesi. Üstelik destinasyon yalnızca yaz devri değil, kış devri için de son derece tanınan. Çünkü buz balıkçılığı (ice fishing) için çok sayıda turist bölgeyi ziyaret ediyor. Bölgenin yazgısını tayin eden buz, günümüzde de Madison için başat aktörlerden birisi. Var bu buzda bir hikmet!

Nedir buz balıkçılığı diye soracaklar için ülkemizde bilhassa Çıldır Gölü’nde klasik ömür pratiklerinden biri olduğunu hatırlatalım. Kars ve Ardahan’ın kıymetli bir turizm destinasyonu olmasında, bölge beşerinin buzda balık tuttuğu anları gösteren fotoğraflarının tesirini bilirsiniz.

Tarıma dayalı bir kültür

Gelelim Madison’ın alameti farikalarına… Elbette göllerden kelam ediyorum. Amerika Birleşik Devletleri’nin en çok göle sahip bölgesi Madison’a haritalardan baktığınızda ismini eyalete veren Michigan Gölü çabucak dikkatinizi çekecek. Bu göl dünyanın en büyük 5’inci gölü. Lakin bu yazıda Madison ve etrafındaki uydu göllerden kelam edeceğiz. Çünkü Madison göller tarafından kuşatılmış, adeta bir ada niteliğinde.

Göllerle çevrili kentin tarım dışında en kıymetli ekonomik gücü su sporları turizmi.

Mendota ve Monana gölleri öne çıkıyor. Elbette bir yerde bu kadar göl ve su olunca, kültürel kıymetler ve turizm faaliyetleri de bu istikamette gelişiyor. Su sporlarının envai çeşidine bölgede rastlamak mümkün. Yaz ayları, su sporlarına yönelik aktivite arayan seyahatseverler için hoş bir vakit.

Kent merkezleri dışında büyük oranda tarım alanları ve otlakları göreceğiniz Madison ve etrafında, tarıma dayalı gündelik hayat ön planda. Madison peyniriyle ünlü bir yer. Ziyaretiniz esnasında menüler ve yemekler size bu durumu sık sık hatırlatacak. Öte yandan Instagram’da en tanınan olan fotoğrafların çekildiği yerler, turna yemişi tarlaları. Fotoğrafçılar ve sağlıklı beslenme bahsiyle ilgilenenler için cazibe noktası zira tarlaları kaplayacak derecede su verilip meyveler yüzdürülerek hasat ediliyor. Hal bu türlü olunca geniş tarım alanlarında devasa kırmızı hasat toplulukları, eşine az rastlanır kareler sunuyor. İşlevsel besin diye de tanımlanan ve yüksek seviyede antioksidan içeren turna yemişi, günümüzün son derece tanınan besinleri ortasında.

Kanada turnası

İngilizce ismi ‘cranberry’ olan bu bitki, turna kuşunun İngilizce ismi olan ‘crane’den esinlenerek isimlendirilmiş. Bölgede yaşayan iki turna çeşidinden yaygın olanı Kanada turnası (sandhill crane). Bu kuşun başının üstünde bir tutam kırmızı tüy var… Bu ortada Madison ve etrafını şayet bahar ve yaz aylarında ziyaret ederseniz çok sayıda Kanada turnası göreceksiniz. Bu kuşun bilhassa göç devirlerinde on binlercesi birlikte göç ederken, mükemmel anlar yaşanıyor. Bölgedeki tekrar tabiat turizmi açından kaynak bedellerden biri olan cinsse whooping crane. Türkçe ismini Amerikan ak turna diye de çevirebileceğimiz cins, bizim kelaynakların öyküsüne benzeri bir geçmişe sahip.

Sadece 15 tane kalan turna

Binlercesi yüzyılın başına kadar rahat rahat yaşarken ömür alanı kaybı, tarım zehirleri ve avcılık üzere nedenlerle yok olma tehlikesi altına giriyor. 1940’ların başında sayıları 15’e kadar düşüyor. Yani bayağı yok oluş! Sonra devreye müdafaa çalışmaları, esaret altında üretme çalışmaları ve yakın arkadaşım olan George Archibald giriyor. Benim de içinde olduğum Dünya Turna Vakfı’nı (International Crane Foundation-ICF) kuruyorlar ve bu kuş yok olmaktan kurtuluyor.

Günümüzde Madison’a birkaç saat uzaklıktaki Baraboo’da ICF’in merkezini, turna müzesini ve rehabilite edilmeye devam eden birçok turna cinsini görebilirsiniz. Çünkü turistik açıdan da son derece tanınan bir yer. Tanınan olmasının bir öteki nedeni de Aldo Leopold. Hippi hareketi dahil o devrin birçok hareketine etraf konusunda istikamet veren doğabilimci ve felsefeci kendisi. Ona da en büyük ilhamı yeniden turnalar vermiş. Kendisini toprak etiği (land ethic) kavramlarından da hatırlamanız mümkün. ‘Bir Kum Zambağı Almanağı’ ismiyle bir kitabı da Türkçeye çevrildi. Hacettepe Üniversitesi’nde Toprak Etiği Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin de kurucusu… Husus nasıl da Instagram için cazip bir hasattan ideolojiye ve Ankara’ya geldi! Seyahat ve bilhassa de ‘sürdürülebilir seyahat’in farkı diyebiliriz…

Peki ‘sadece turna mı var bu kentte’ derseniz elbette fazlası var. Çünkü Madison’ı içine alan Wisconsin bu kadar sulak alanla çevrili olunca son derece varlıklı bir canlı ömrü var. Bilhassa ‘heyecanlı etkinlik’ isteyenlere sinemalarda sıklıkla sesi kullanılan buz dalgıç kuşunu dinlemek için gölleri turlayın derim. Tüylerinizin diken diken olması garanti.

Ayrıca ‘Harry Potter’ serisinin ünlü kar baykuşu kış mevsiminde Madison etrafında görülebiliyor. Bakarsınız bu hoş kuş sizi de aklarla çevrili Madison düzlüklerinde, bir masalın içine çekiverir…

Merkezde gezilecek yerler

◊Hükümet binasını, üniversite yerleşkesini, kent terasını (Memorial Union Terrace) ve Monana Gölü terasını
mutlaka görün.
◊Çok sayıda lokal balık ve tarım pazarı olan kentte, bu pazarları gezip incelemenizi öneririm.
◊Bölgenin ünlü yemekleri daima peynirli. Yemeklerin Türkçeleri yok fakat teğe bir çevirilerini size vereceğim. Bira peynir çorbası (beer cheese soup), peynir kızartması (fried cheese curds) ve sheboygan brats isimli
sosis barbekü.
◊Bölge ayrıyeten tatlı su balığı sevenler için yüzlerce farklı balık cinsiyle ve tekrar yüzlerce balık tanımıyla ünlü.