AUKUS nükleer denizaltı programı istikrarları nasıl değiştirecek? İşte merak edilenler | 10 SORU 10 KARŞILIK

Dünyanın yükselen gücü Çin’in Hint-Pasifik’teki artan nüfuzunu sınırlamak için geliştirilen nükleer denizaltı programı AUKUS’un, jeopolitik istikrarları değiştirmesi ve bölgede aslında yüksek olan tansiyonu daha da artırması bekleniyor.

Geçtiğimiz yıl ABD, Avustralya ve İngiltere ortasında imzalanan “AUKUS” güvenlik paktı, Çin’in Güney Çin Denizi, Doğu Çin Denizi ve Tayvan Boğazı’nda yapacağı mümkün harekatların önlenmesinde kritik ehemmiyet taşıyor.

Pazartesi günü ABD Lideri Joe Biden, Avustralya Başbakanı Anthony Albanese ve İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, ABD’nin California eyaletinde bulunan San Diego kentindeki Point Loma Deniz Üssü’nde bir ortaya geldi. Üç başkan yaptıkları ortak açıklamada yüzyılı aşkın müddettir üç ulusun Hint-Pasifik de dahil olmak üzere dünya genelinde istikrarın ve refahın sürdürülmesinde omuz omuza uğraş verdiğini belirtti.

Üçlü ittifakın yaptığı muahedede pek çok soru yanıtsız kalsa da analistler, güvenlik muahedesinin detayları üzerinde değerle duruyor. Peki fakat AUKUS projesini kıymetli kılan şey ne? Dünyadaki jeopolitik istikrarları nasıl değiştirecek? İşte AUKUS projesi hakkında 10 SORU 10 CEVAP…

1-) AUKUS’UN HEDEFİ NE?

San Diego’da mevkidaşlarıyla bir ortaya gelen ABD Lideri Biden, “AUKUS’un öncelikli bir amacı var. Süratle değişmekte olan global dinamiklerin tam ortasında yer alan Hint-Pasifik’teki istikrarı artırmak” tabirini kullandı.

Avustralya Başbakanı Albanese ise güvenlik muahedesinin üç müttefik ortasındaki münasebetlerde “yeni bir sayfa” açtığını söyledi ve ekledi:

“Bugün muahedeye vardığımız AUKUS projesi, Avustralya’nın savunma kabiliyetini artırmaya yönelik tarihte eşi gibisi görülmemiş bir teşebbüs. Bu muahede, Avustralya’nın ulusal güvenliğini ve bölgemizdeki istikrarı güçlendiriyor.”

Üç ülkenin denizaltı filolarının birinci defa hem Atlantik hem de Pasifik’te birlikte çalışacak olmasına vurgu yapan İngiltere Başbakanı Sunak ise “Rusya’nın başlattığı Ukrayna Savaşı’na ek olarak, Çin, Kuzey Kore ve İran’ın bölgede artan tezi tehlike, düzensizlik ve bölünmeyle sonuçlanacak bir dünya tehdidini beraberinde getiriyor” dedi.

İLK 8 DENİZALTININ 2040 YILINA KADAR HİZMETE GİRMESİ PLANLANIYOR

Geçtiğimiz yıl AUKUS Paktı’nın oluşturulmasının akabinde Avustralya, Fransa ile yıllar evvel imzaladığı 90 milyar dolar kıymetindeki denizaltı muahedesini iptal etmişti. Avustralya, kelam konusu nükleer denizaltıları ABD ve İngiltere ile üreteceğini açıklamıştı.

Üç etaplı plana nazaran, İngiltere’nin halihazırda tasarlama sürecinde olduğu yeni jenerasyon denizaltılar “SSN AUKUS” olarak isimlendirilerek Avustralya donanmasına teslim edilecek. Denizaltı filosunun birinci 8 gemisinin 2040 yılına kadar hizmete girmesi planlanıyor. Sonraki 20 yıl içinde ise tüm filo tamamlanmış olacak.

2-) ÇİN’İN YANSISI NE OLDU?

Görüşmenin akabinde gözler Çin’e çevrildi. Avustralya Savunma Bakanı Richard Marles, Çin’e muahede hakkında brifing verme teklifini ilettiğini, lakin Pekin’den rastgele bir cevap gelmediğini söylediğinde tansiyonun boyutları da ortaya çıkmış oldu.

Daha sonra Pekin cephesinden yapılan açıklamada buluşma Soğuk Savaş zihniyetinin devamı diye eleştirildi. Buluşmayı pahalandıran Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Wang Wenbin, “ABD, İngiltere ve Avustralya’nın ortak açıklaması, üç ülkenin kendi jeopolitik çıkarları uğruna milletlerarası kamuoyunun tasalarını büsbütün göz gerisi ettiğini ve tehlikeli yolda ilerlediğini gösteriyor” dedi.

Üçlü görüşmede ehemmiyetle üzerinde durulan soruların başında, Çin’in AUKUS’u kendisine karşı bir saldırganlık olarak görmesi halinde atılacak adımların neler olacağı geliyordu. Soruyu kesin bir lisanla yanıtlayan Biden, Avustralya denizaltılarının nükleer silahlı değil, nükleer güçle çalışan denizaltılar olacağını vurguladı.

Biden, “Bu kritik noktada rastgele yanlış anlaşılma olmaması için açık olmak istiyorum. Avustralya nükleer silahlara sahip olmayan gururlu bir devlettir ve bu biçimde kalmaya da kararlıdır” tabirlerini kullandı. Biden ayrıyeten, Çin Devlet Lideri Xi Jinping ile yakın vakitte görüşeceğini ve bu mevzuyu ele alacaklarını söyledi.

3-) DENİZALTILARIN MALİYETİ NE KADAR OLACAK?

The Guardian’ın haberine nazaran, Avustralya kamuoyu son günlerde AUKUS projesinin maliyeti üzerine tartışıyor. Kritik soruların başında tüm bu harcamaların nereden karşılanacağı geliyor.

Baştan söyleyelim bu proje hiç de ucuz değil. Avustralya hükümetine yakın kaynakların varsayımlarına nazaran proje başlangıcında maliyetin 116 ila 171 milyar dolar olacağı iddia ediliyordu. Son öngörüler 2050’lerin ortasında sonlanacak programın toplam maliyetinin 268 ila 368 milyar dolar olacağı tarafında.

Üçlü ittifak tarafından sağlanacak olan bütçe, birinci dört yıllık devirde bir ortaya getirilecek.

Denizaltı planının maliyeti Avustralya iktisadı için de önemli telaşlar yaratıyor. AUKUS Sözcüsü Andrew Hastie, projenin maliyetlerini karşılamanın kendileri için kolay olmadığını söyledi ve esprili bir lisanla paranın ağaçta yetişmediğini kabul etti.

4-) BİRİNCİ DENİZALTI İNŞAATI NE VAKİT BAŞLAYACAK?

Yapılan açıklamaya nazaran, İngiltere ve Avustralya on yıl içinde SSN AUKUS’ları kendi sonlarındaki tersanelerinde inşa etmek için çalışmaya başlayacak. Avustralya’daki tersaneler güneydeki Adelaide kentinde kurulacak.

Bu yıl içinde başlatılacak projede birinci olarak Avustralya askeri ve sivil işçisi, ABD ve İngiltere Kraliyet Donanması’nda eğitimlerden geçecek. İngiltere bu yıl prestijiyle başlayacağı denizaltıları 2030’ların sonlarında teslim etmeyi planlıyor.

Avustralya’da inşa edilen birinci SSN Aukus ise 2040’ların başında Avustralya donanmasının envanterine geçecek.

5-) DENİZALTILARIN TEKNİK KAPASİTELERİ NE OLACAK?

İnşa edilecek nükleer denizaltıların ya “Virginia Block V” sınıfı ya da “Astute Block VI” modeli denizaltılardan olması bekleniyor. (Astute ihtimali biraz daha ağır basıyor.)

Projenin en merak edilen ayrıntısı, okyanusta tespit edilmeyecek denizaltıların nasıl inşa edileceği. Avustralya Ulusal Üniversitesi’ne bağlı Ulusal Güvenlik Enstitüsü tarafından yapılan araştırmaların derlendiği “Şeffaf Okyanuslar Raporu” denizaltı teknolojisi için kıymetli ipuçları sunuyor.

Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin denizaltıların varlığını gizlemeyi giderek zorlaştırabileceğine değinilen raporda, okyanusların 2050’lere kadar “çok büyük olasılıkla” şeffaf hale geleceği öngörülüyor.

Diğer taraftan projede, denizaltıların silah sistemleri üzerinde de kıymetle duruluyor. Seyir füzelerini ateşlemek üzere dikey fırlatma sistemleriyle donatılan denizaltılara, proje kapsamında ortak bir savaş sistemi de ek edilecek.

Grafik: Harun Elibol

6-) İŞÇİ SORUNU NASIL AŞILACAK?

Avustralya hükümeti bugüne kadar bu derece büyük bir endüstriyel atağa girişmemişti. Ülkenin önünde bulunan en kritik meselelerden biri, nitelikli iş gücü muhtaçlığı. O denli ki askeri ve endüstriyel altyapıyı geliştirmek için fizik mühendislerinden uzman kaynakçılara kadar pek çok alanda işçi yetiştirilmesi gerekiyor.

Bu çerçevede, Avustralya hükümeti 30 yılı kapsayan bir devirde kamu hizmetleri ve özel kesim de dahil olmak üzere yaklaşık 20 bin şahsa istihdam sağlayacağını duyurdu. Lakin planın muvaffakiyete ulaşması için gerekli uzmanların eğitilmesi, yetiştirilmesi ve işe alınması sürecinde karşılaşılacak zorlukların nasıl aşılacağı daha şimdiden merak konusu.

Geçtiğimiz yıl proje kapsamında doğacak problemleri kıymetlendiren Avustralya Savunma Bakanlığı, iş gücünün beklenen düzeyin altında kalması durumunda önemli aksaklıkların doğabileceği konusunda ihtarlarda bulunmuştu.

7-) EGEMENLİK HAKLARI KİMDE OLACAK?

Avustralya kamuoyunda tartışılan kritik başlıklardan bir oburu ise projenin akabinde egemenlik haklarının ne olacağı. Avustralya hükümeti nükleer denizaltıların komuta ve denetimlerinin büsbütün kendilerinde olması konusunda ısrar ediyor.

Üç başkan tarafından yapılan açıklamada ise planın, Avustralya’nın klâsik silahlı, nükleer güçle çalışan denizaltılardan oluşan hâkim bir filoyu üretmek, bakımını yapmak, işletmek ve yönetmek için gerekli altyapı, teknik yetenekler, sanayi ve insan sermayesini geliştirmesini desteklemek üzere tasarlandığına işaret edildi.

Fakat, Avustralya eski Başbakanı Malcolm Turnbull, projenin denetimi konusunda telaşlı. Kâğıt üstünde Avustralya’ya egemenlik hakkı tanınsa da pratikte denetimin teknik ve öbür takviyeleri sağlayan ABD ve İngiltere’de olacağını söyleyen Turnbull, ittifak bağlantılarının seyrinin takip edilmesi gerektiğini belirtti.

Özellikle, ABD denizaltılarının bu yıl içinde Avustralya limanlarına yapacakları ziyaretlerin artacak olması, egemenlik hakkı konusunu sıklıkla gündeme getireceğe benziyor.

8-) ABD, AVUSTRALYA’YA DENİZ ÜSSÜ MÜ AÇACAK?

Avustralya deniz üsleri konusuna pek sıcak bakmıyor. ABD’nin 2023’ten, İngiltere’nin ise 2026’dan itibaren Avustralya’ya liman ziyaretlerini artıracak olması, ülke kamuoyunda “Yerleşik bir üs mu kurulacak?” kaygısını de beraberinde getirdi.

Proje kapsamında yapılan çalışmalarda bu hassasiyeti gözeten ABD ve İngiltere, oluşturulacak filoya “Denizaltı Rotasyonel Gücü-Batı” (SRF-West) ismini verdi. Bu sayede, Avustralya’nın uzun müddettir devam eden topraklarda yabancı üs bulundurmama siyaseti da sürmüş olacak. Denizaltılar, rotasyona tabi tutulacak ve kalıcı olarak Avustralya’da bulunmayacak.

Biden idaresinden üst seviye bir yetkili husus hakkında yaptığı açıklamada, faaliyetlerin eşgüdüm içinde yürütüleceğine işaret etti.

9-) NÜKLEER SİLAHLARIN YAYGINLAŞMAMASI İÇİN NASIL DÜZENLEMELER YAPILACAK?

Diğer taraftan nükleer gücün bu biçimde yaygınlaşacak olması da önemli bir tartışma konusu. Nükleer silahların yayılmasını tedbire konusundaki taahhütlerin yinelendiği açıklamada, nükleer güçle çalışan denizaltı kabiliyetinin edinilmesi konusunda Milletlerarası Atom Gücü Kurumu ile istişarelerin sürdürüldüğü bildirildi.

Fakat bu bahis yalnızca AUKUS programına üye ülkelerin değil, Asya ülkelerinin de önemli olarak gündeminde. Çin, projenin nükleer silahların yayılmasının önlenmesi muahedesinin (NPT) ruhuna uygun olmadığı konusunda ısrarlı.

Endonezya ve Malezya’nın daha evvel kaygılarını lisana getirdiği göz önüne alındığında bu kritik başlığın ilerleyen günlerde tekrardan gündeme geleceğini düşünmek yanlış olmayacaktır.

Asya ülkeleri, iki nükleer silah sahibi devletin nükleer silah sahibi olmayan bir devlete nükleer teknoloji ihraç etmesinin emsal teşkil edebileceğine dikkat çekiyor.

Avusturalya ise yalnızca nükleer tahrikli denizaltılar istediğini, Milletlerarası Atom Gücü Ajansı ile temas halinde olduklarını ve “en sıkı güvenlik protokollerini uygulayacaklarını” açıkladı.

10-) DENİZALTILAR HİZMETTEN ÇEKİLDİĞİNDE NÜKLEER ATIKLAR NE OLACAK?

Avustralya hükümeti, inşa edilecek nükleer güçlü denizaltıların hizmet ömrü boyunca yakıt ikmali gerektirmeyeceği ve bu nedenle Avustralya’nın sivil bir nükleer güç sanayisine muhtaçlık duymadığını açıkladı.

Ancak sürecin sonunda, envanterden çıkartılan denizaltılardaki nükleer atıklara ne olacağına dair bir plân olup olmadığı şimdi netlik kazanmadı.