Zayıflama ilaçları sayesinde bir birinci yaşandı! Danimarka iktisadında istikrarlar değişti… Pekala uzmanlar neden telaş ediyor?

Son devirde obezite tedavisi denince tüm dünyada akla gelen iki ilaç var. Etken hususu “semaglutid” olan ve en kilolu hastalarda bile başarılı sonuçlar verdiği söylenen Ozempic ve Wegovy isimli bu ilaçlar, yalnızca kullananların görünümünü değil bir ülkenin iktisadını de tekrar şekillendiriyor.

Nasıl mı? Çabucak anlatalım.

Her iki ilaç da Novo Nordisk isimli ilaç şirketi tarafından üretiliyor. Danimarka merkezli Novo Nordisk, 100 yılı aşkın vakittir diyabet ilaçları üretse de pek dikkat çeken bir şirket değildi. Lakin zayıflama ilaçlarının tesiriyle çok kısa mühlet içinde çok süratle büyüyen Novo Nordisk, Danimarka iktisadında istikrarları değiştirdi.

Danimarka şu an dünyanın en süratli büyüyen ülkeleri ortasında yer alıyor. Ekonomistler ülke ekonomisindeki büyümenin, yalnızca ve yalnızca Novo Nordisk’in büyümesiyle açıklanabileceğini belirtiyor. Dahası ekonomistlere nazaran, bu ilaçlara yönelik talebin dünya piyasalarında çok yüksek olması, Danimarka ‘nın faiz oranlarını olağan düzeyin altında tutmasına neden oluyor.

AVRUPA’NIN EN KIYMETLİ İKİNCİ ŞİRKETİ OLDU

Geçtiğimiz birkaç haftada Novo Nordisk’in piyasa pahası, Danimarka iktisadının ötesine geçti. Hisse fiyatlarındaki tırmanış, Novo Nordisk’in lüks tüketim eserleri kümesi LVMH’den sonra Avrupa’nın en kıymetli ikinci şirketi olmasını sağladı.

Novo Nordisk’in tesiri o kadar büyük ki Danimarkalı ekonomistler, şirketin ulusal istatistiklerin dışında tutulması ihtimalini pahalandırıyor.Yani Danimarka’da “Novo Nordisk bir yana, iktisadın geri kalanı öbür yana” üzere bir durum yaşanıyor.

Aslına bakılırsa 5,9 milyonluk Danimarka’da, global ehemmiyete sahip birçok öteki şirket var. Oyuncak üreticisi Lego ve nakliye devi Maersk, birinci akla gelenler. Lakin ekonomistler Novo Nordisk’in ekonomik istatistikler üzerindeki tesirinin eşi gibisi olmadığını belirtiyor.

Danske Bank ekonomistlerinden Jens Naervig Pedersen, New York Times’a yaptığı açıklamada, “Tek bir şirketin bu kadar büyük bir rol oynadığı böylesi bir durum, Danimarka’da daha evvel hiç yaşanmamıştı” dedi.

EN YAKIN RAKİBİNİN 10 KATI KAZANDI

Danimarka Ulusal İstatistik Kurumu’nun şirket özelinde data sunmuyor. Lakin kurumun baş danışmanlarından Jonas Dan Petersen, “Geçtiğimiz yıl Danimarka’nın ekonomik büyümesinin üçte ikisi ilaç sanayisinden kaynaklandı” sözlerini kullandı.

Bu yıl dalın iktisat üzerindeki tesirinin daha da arttığını tabir eden Petersen, “Bu yılın birinci çeyreğini geçen yılla kıyasladığımızda, ilaç sanayisi olmadığı takdirde büyüme neredeyse sıfırlanıyor” dedi. Hakikaten kelam konusu periyotta Danimarka iktisadında kaydedilen 1,9’luk büyümenin 1,7’si ilaç sanayisinden kaynaklandı.

Danimarka’daki tek ilaç şirketi Novo Nordisk değil lakin öteki şirketler Novo Nordisk’in performansıyla uzunluk ölçüşemiyor. Şirketin geçen yılki geliri, ikinci en büyük Danimarka kökenli ilaç şirketi olan Lundbeck’in aşağı üst 10 katı kadardı.

TALEBE YETİŞEMEZ HALE GELDİLER

Uzun bir müddet boyunca Novo Nordisk neredeyse yalnızca diyabet ilaçları üzerine çalıştı. Lakin zayıflama ilaçlarının son devirde başta ABD olmak üzere dünyanın dört bir yanında obezite tedavisinde kullanılır olması şirketin tarafını değiştirdi.

İlaçlara olan talep nedeniyle Novo Nordisk’in kârı bu yılın birinci yarısında yüzde 45 arttı ve 39 milyar Danimarka kronuna (5,7 milyar dolar) ulaştı. Talebi karşılamakta zorlanan şirket bir yandan üretimi hızlandırırken bir yandan da ABD üzere ülkelerde arzı sonlandırma kararı aldı.

Danimarka Ulusal İstatistik Kurumu’ndan ekonomistler, ilaç sanayisinin tesirini ilkbahardan itibaren mercek altına almaya başladı. Kelam konusu devirde 2022’nin dördüncü çeyreğindeki gayrisafi yurt içi hasıla datalarını kıymetlendiren ekonomistler, ortada çok önemli bir fark olduğunu gördü.

Petersen, bu hafta içinde ikinci çeyrek bilgilerinin yayınlanacağını ve tarihte birinci defa raporda ilaç sanayisinin iktisat üzerindeki tesirlerini ayrıntılandıran özel bir kısma yer verileceğini söz etti.

ŞİRKET BÜYÜYOR ANCAK İSTİHDAM BÜYÜMÜYOR

Danimarka’nın ilaç sanayisi, ekonomik büyüme dataları üzerinde çok büyük bir tesire sahip fakat bu tesir istihdama yansımıyor. Petersen, geçtiğimiz 5 yılda bölümün büyümeye yüzde 3,4 katkı yaptığını lakin istihdamdaki katkısının yüzde 0,1’le hudutlu kaldığını belirtti. Bu nedenle ekonomik dataların daha detaylı incelenmesinin yararlı olduğunu söyleyen Petersen, “Özellikle iş döngüsünü tahlil etmeye çalışan ekonomistler için bu çok güç. Zira bu durum GSYHİ bilgilerinin Danimarka’daki genel iş döngüsü için düzgün bir işaret olmadığı manasına geliyor” dedi.

Bunun en değerli sebebi Novo Nordisk’in eserlerinin birçoklarının Danimarka dışında imal ediliyor olması. Lakin şirketin muvaffakiyetinin Danimarka halkına hiç yarar sağlamadığını düşünmek de hakikat değil. Çünkü Novo Nordisk ülkede en fazla vergi ödeyen şirket, bu da ülkenin kasasının dolması manasına geliyor.

Dahası obezitenin günden güne büyüyen bir sorun haline gelmesiyle, şirketin daha da büyüyecek olmasına kesin gözüyle bakılıyor. Örneğin geçtiğimiz günlerde yayımlanan ve 5 yıldır sürmekte olan bir araştırmanın datalarını içeren çalışmada, Wegovy’nin önemli kalp problemleri riskini ortadan kaldırdığı görüldü.

DANİMARKA KRONUNU DA ÜST ÇEKİYOR

Ekonomistler, Novo Nordisk’in büyümesinin Danimarka’nın para ünitesi üzerinde de tesirli olduğunu belirtiyor.

Danske Bank ekonomisti Pedersen, “Novo Nordisk üzere şirketlerin yabancı parayı Danimarka kronuna çevirme muhtaçlığı arttıkça, Danimarka kronu üzerine üst istikamette bir baskı oluştuğunu görmeye başlıyorsunuz” dedi. Lakin Danimarka, kronun kıymetini ‘ya sabitlemiş durumda. Bu da kronun bedeli arttığında merkez bankasının devreye girmesi gerektiği manasına geliyor.

Danimarka Merkez Bankası bir müddettir rezervini artırmak için atılımlar yapıyordu. Bu döviz alımları ülkedeki faiz oranlarıyla Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) belirlediği oranlar ortasındaki farkın açılmasına neden oldu. Halihazırda Danimarka’daki faiz oranları ECB’nin belirlediği seviyenin 0,4 puan altında. Bu da yabancı yatırımcıların kron birikimlerini elden çıkarmalarını sağlamayı amaçlıyor. (Danimarka Merkez Bankası, New York Times’ın yorum taleplerine karşılık vermedi.)

“HOLLANDA SENDROMU” RİSKİNDEN KORKULUYOR

Danimarka’daki birtakım ekonomistler, ülkenin Novo Nordisk’e çok bağımlı olmasının risklerine dikkat çekiyor. Bu bağlamda en yakın örneklerden biri, Nokia’nın cep telefonu kesimindeki yükünü yitirmesinin Finlandiya iktisadına vurduğu darbe.

Diğer yandan Nordea Baş Ekonomisti Helge J. Pedersen, “Hollanda sendromu”nun Danimarka’ya bulaşması riskinin de kelam konusu olduğunu belirtti.

Hollanda sendromu bir ülkenin gelirindeki ani büyük yükselişlerin iktisadın geri kalanı üzerinde olumsuz tesir yapması olarak özetleniyor. Bu terim 1960’larda Hollanda’daki büyük doğal gaz rezervlerinin keşfedilmesinin akabinde ortaya atılmıştı. Doğal gaz ihracatının artmasıyla Hollanda guldeni çok kıymetlenmiş bunun sonucunda öbür ihracat eserlerinin fiyatı artmıştı. Fiyat artışının milletlerarası piyasalardaki rekabet gücünü azaltması da Hollanda iktisadının geneline olumsuz yansımıştı.

“MÜTEVAZI DAVRANMAK ZORUNDAYIZ”

Nordea Baş Ekonomisti Pedersen, “Novo Nordisk’in olmadığı bir Danimarka var ve iktisat siyasetleri ve maaşlarla ilgili tavsiyeler bağlamında bu durumun göz önünde bulundurulması gerekiyor” dedi. Pedersen, “Oldukça mütevazı davranmak zorundayız zira birçok Danimarka şirketi yurt dışında güçlü rekabetle karşı karşıya” dedi.

Ancak Pedersen’e nazaran, Novo Nordisk kelam konusu olduğunda Danimarka halkı için artılar eksilerden fazla. Şirketin popülerleşmesinin Danimarka’ya, eğitim sistemine ve tıp dalına dikkati çekmesi, Kopenhag’ın yumuşak gücünü artırması mümkün. Dahası maaşların yüksek olduğu ülkenin iktisadının güçlenmesi öteki şirketleri de daha inovatif ve verimli olmaya zorlayabilir.

Pedersen, Danimarka’nın cari açıkla çaba etmek için acı verici mali siyasetler uygulamak zorunda kaldığı yılları hatırladığını belirterek, “Zor zamanlardı” dedi ve ekledi: “Şüphesiz, şu anki durum iktisat siyasetlerinde özgürlüğü de beraberinde getiriyor.”

The New York Times’ın “How Ozempic and Weight Loss Drugs Are Reshaping This Country’s Economy” başlıklı haberinden derlenmiştir.