Uyku nedir bilmeyen bir orman ve delta

Bir tabiat tarihi müzesine gittiğimizde çeşitli bölgelerin öne çıkan kültürel ve doğal kıymetlerine yönelik eserler görürüz. Müzededirler ve de müzeliktirler! Zira muhtemelen birden fazla ya kalmamıştır
ya çok azdır ya da bilinmeyen gizli olduğu için görmek mümkün değildir. Hani deriz ya az bulunur ve farklı manasında ‘tam müzelik’ diye. İşte Güney Amerika tam manasıyla açık bir müze. Üstelik hoş bir müzeye girdiğimizde bizde oluşan o hayret hissini da hesaba katarak söylüyorum. İşte bu türlü az kalmış alanlardan biri Ibera Ulusal Parkı. İsmi ulusal park olsa bile kendi aslında bir Amazon havzası deltası. Üstelik alanın öyküsünün gerisinde yalnızca biyolojik çeşitlilik de yok. Mevzunun ucu angus sığırlarına ve şu bizim ünlü Arjantin bifteğine kadar dayanıyor.

YILDIZLAR YERYÜZÜNE İNMİŞ

Hatırı sayılır ölçüde bölgeye gerek seyahat gerekse araştırma için gitmiş biri olarak Ibera’da yaşadığım tecrübesi rahatlıkla listede üst sıralara koyabiliyorum. Gelelim nedenine… “Orada dur, buraya bak” derken alana ulaşmak geceye kaldı ve yol bayağı deltanın içinden geçiyor… Etrafta çok fazla aydınlatma da yok; yıldızları ve küçük sürprizimizi saymazsanız. Yol uzayınca ve bünyeye uyku etki etmeye başlayınca, yolda ışıklar görmeye başladığımı sandım. Bir, iki derken dinlenmek için dışarı çıktığımda, uykusuzluk emaresi sandığım ışıkların etrafımı saran ateşböcekleri olduğunu anladım. Yıldızlar yeryüzüne inmiş, her tarafımda dans ediyordu adeta. Lakin tahminen milyonlarcası! Bu görsel şölene Ibera’nın kurbağalarının başı çektiği gece orkestrası da katılınca olağanüstünün fevkinde bir ana şahit olma fırsatı yakaladım. Uyku nedir bilmeyen bir orman ve delta!

Biyolojik çeşitliliğin nasıl bir düzeyde olduğunu o vakit tekrar idrak ettim. Canlı çeşitlerini de kapsayan bu zenginlik, daha fazlasını görünceye kadar onunla sınırlıymış üzere gelir bize. Lakin ne vakit Amazon üzere bir yere gitsek ‘Bugüne kadar bir şey görmemişim’ kanısı gelir konar aklımıza. Üstelik belgesellerde yıllar boyunca seyretsek bile… Bu kadar biyolojik çeşitlilik dedik, nelermiş bunlar, biraz ayrıntıya girelim…

Parkın gözdesine gelmeden evvel timsahlardan kelam etmek gerekiyor. Bizler üzere doğal alanlarda rahat rahat yürümeye alışmış coğrafyanın insanları için parkın çabucak her yerinde karşınıza çıkabilecek timsahlar, katiyetle dikkatinizi ziyadesiyle çekecek. Birçok vakit hareketsiz bir formda durduklarından bilhassa fotoğraf çekme sıkıntısında olanlar için ülkü canlılar. Bununla birlikte park içinde yükseltilerek inançlı hale getirilmiş yürüyüş yolları dışına çıkmayı önermiyorum. Objektif dostu bir başka simge canlı kapibaralar. Parkın her yerinde dolaşan bu canlılar çok fotojenik. Üstelik ailece bayram gezmesine çıkmış üzere, süslü halleriyle ortalıkta arzı endam ediyorlar.

Armadillo’yu unutmamak lazım. Çünkü belgesellerin en ilgi cazibeli canlılarından biri ve parkta görülebilecek en hoş çeşitler ortasında. Bir de maymunlar var. Ibera Deltası’nda yüklü olarak bir cins maymun olsa da meraklıları için etraftaki ormanlarda farklı tipler de görmek mümkün. Bunun dışında çok sayıda pampa geyiği üzere göğüslü canlı var.

Bitki meraklıları için, tek tek tıp söylemenin büsbütün anlamsız olduğu Amazon Havzası tek sözle biricik. Ağaçların üzerinde yaşayan orkide çeşitleri de son derece ilgi alımlı. Kuşlara baktığımızda yalıçapkınları, elbette ‘kolibri’ler öteki isimleriyle sinekkuşları ve tyrant’lar (Alectrurus risora) özel bir yere sahip. Güney Amerika’nın devekuşları olan rhea’lar da alanda görülebilecek özel çeşitler ortasında. Tüm bunların yanında biyolojik çeşitlilik kelam mevzusuysa piramidin en üstündeki yırtıcıların ve elbette büyük kedilerin yeri bir öteki oluyor. Neden mi kelam ediyorum? Elbette jaguarlardan!

KRAL KÖYÜNE GERİ DÖNDÜ

Alanın öyküsünün başrollerinden biri jaguar. Üstelik yalnızca cazip ve gizemli bir canlı olduğundan değil. Çünkü alan neredeyse yok olmak üzereyken kurtarılıyor. Angus sığırları da ana aktörler ortasında. Arjantin bilhassa sığır yetiştiriciliğinde dört mevsim yeşil ot bulunabilen, global ölçekte kıymetli bir ülke. Bunda Amazon Havzası’nın tesiri var. Ülkemize kadar ulaşan angus sığırları ve tekrar son derece meşhur Arjantin bifteği hepimizin malumu. Bununla birlikte yüksek sayıda sığır yetiştirmek için çok ölçüde ormandan arınmış çayırınız olması gerekiyor. Bu da neredeyse büsbütün Amazon ormanlarıyla kaplı Orta ve Kuzey Arjantin’in ormansızlaşması ve özel mülkiyete geçmesi sürecini doğuruyor.

Ormanlarla birlikte orman içi deltalar üzere sulak alanlar da tarım ve meralara dönüyor. Ülkemizde de gördüğümüz, aşina olduğumuz bir durum. İşte Arjantin’de bu durumu jaguar değiştiriyor. Çünkü bu efsanevi canlı üstte değindiğim olumsuz süreç sonucunda bir periyot bölgede yok oluyor. Sonrasında yürütülen çok sayıda muhafaza projesi kapsamında, evvel alanın özel mülklerden alınması, tekrar restore edilmesi ve jaguarın alana yine yerleştirilmesiyle kral köyüne geri dönüyor.

YENİDEN VAR EDİYOR

Bu ortada kelamını ettiğim alanlar 3-5 beş hektar değil. Günümüzde korunan alan 150 bin hektar, toplam doğal alan da 758 bin hektar civarında. 2007’de başlayan tekrar yabanlaştırma (rewild) programı kapsamında jaguarın yanında, büyük karınca yiyen (Myrmecophaga tridactyla), büyük susamuru (Pteronura brasiliensis) ve yeniden bir kedi çeşidi olan ocelot (Leopardus pardalis) eski hayat alanlarına geri döndürülüyor. Çok sayıda kuş ve diğer canlı da süreç içinde geri geliyor. Münasebetiyle ikonik bir canlı olan jaguar kendiyle birlikte birçok çeşidi ve elbette eşsiz Ibera Deltası’nı tekrar var ediyor. Günümüzde hâlâ vakıf ve derneklerin muhafaza ve tekrar yabanlaştırma çalışmaları devam ediyor.

Biyolojik çeşitliliğin yanında kültürel zenginlik ulusal parkın etrafındaki köylere gittiğinizde çok daha görünür hale geliyor. Hepinizin merak ettiği Amazon’un şimdi günümüz dünyasıyla karşılaşmamış yerli (indigenous) kabilelerini alanda görme bahtımız yok lakin köylerde lokal halkla vakit geçirmeyi seviyorsanız onların izini görmeniz mümkün. Çünkü Arjantin genelinde Andlı insan kümeleri ve Amazonlular çabucak fark ediliyor. Tavsiyem odur ki kesinlikle mahallî halkın ortasına karışın ve köylerde daha uzun vakit geçirin.

Ibera bölgesi neredeyse yok olmak üzereyken kurtarılıyor. Bugün hâlâ yine yabanlaştırma ve müdafaa çalışmaları devam ediyor. Jaguarlar ve angus sığırları ana aktörler.

PİZZA HAMURU BİLE BİFTEKTEN

Arjantin genel olarak etiyle çok meşhur olan bir ülke ancak bilhassa Ibera’da ‘asado’ denen barbekü çok tanınan. Bununla birlikte And ve Amazonlara mahsus yüzlerce farklı yemek tipi var. Denemek için bir ömür gerekiyor. Bölgede et o denli ünlü ki Ibera’da pizza söyleyip bu nasıl bir hamurmuş diye şöyle bir baktığımda, hamur yerine ince biftek kullandıklarına bile şahit oldum. İspanyolca menülere dikkat edin!

Ibera Ulusal Parkı’na karayoluyla ulaşmak elbette mümkün. Uçakla seyahat etmeyi tercih edecek olanlarsa yakındaki Corientes ve Iguazu havaalanlarını kullanabilirler. 

Objektif dostu kapibaralar.

‘Rhea’ isimli devekuşları.

Pampa geyiği