O ölümsüz aşkın kenti, şehzadelerin gözdesi
Uzun vakitten beri hayalini kurduğum bir şeyi gerçekleştirme imkânı buldum nihayet. Hiç bilmediğim ve beni de hiç kimsenin tanımadığı bir kente gidip sokaklarında dolaşmak, fotoğraf çekmek, insanlarıyla sohbet etmek; tarihine, kültürüne ve tabiatına, kısaca hayatın kendisine bakmak… Bütün isteğim buydu ve en sonunda görmeyi çok arzuladığım yerlerden birine, tarihiyle ilgimi çeken Amasya’ya yolumu düşürebildim.
Bu kent adeta bir müze. İnsan bu kadar çok eski konut, cami, medrese, hamam, han görünce ister istemez büyüleniyor. Etkilendiğim nokta bu kadar yapıtın bugüne kadar gelebilmiş olması elbette. Zira birçok kentte daima dem vurulan ‘açık hava müzesi’ durumundan eser yok. Amasya’nın bilhassa Yalıboyu Konutları olarak isimlendirilen bölgesinde kümelenmiş meskenleri ve tarihi yapıları görmek insanı çok memnun ediyor.
MEDENİYETLER İZLER BIRAKMIŞ
Amasya’nın 8 bin 500 yıllık çok eski bir kent olduğu tarihi kaynaklarda belirtiliyor. Birinci yerleşimin MÖ 5500 yıllarına kadar uzandığı belirlenen kent, antikçağdan günümüze kadar geçen vakitte Hitit, Frig, Kimmer, Lidya, Pers, Roma, Bizans, Danişmend, Selçuklu, İlhanlı ve Osmanlı medeniyetlerine mesken sahipliği yapmış. 1386’da Osmanlı topraklarına katılan Amasya’da şehzadeler eğitim gördükleri ve burada vazife yaptıkları için ‘Şehzadeler Şehri’ olarak da biliniyor. Amasya’da egemenlik kurmuş halkların her biri bu kente kendi medeniyetlerine ilişkin eserler ve izler bırakmış.
Bunların en değerlilerinden biri de Kral Kaya Mezarları. Pers-Pontuslular tarafından, Harşena Dağı’nın güney eteklerindeki kalker kayalara oyularak, anıtsal boyutta mezar odası olarak yapılmış. Helenistik ve Roma periyotlarında de bu özelliğini korumuş. Ziyaretçilere açık olan Kral Kaya Mezarları Amasya’nın alâmeti farikalarından biri artık. Antikçağ muharriri Strabon mezarların hükümdarlara ilişkin olduğunu belirtmiş ki bu mezarlardan Yeşilırmak Vadisi’nde de olduğu için bölge Hükümdarlar Vadisi olarak da biliniyor.
Ören yeri içinde 15’inci yüzyıl Osmanlı devrine ilişkin Kızlar Sarayı Hamamları var. Helenistik periyoda ilişkin, en yeterli işlenmiş ve tamamlanmış anıtsal kaya mezarı olan Aynalı Mağara da Hükümdarlar Vadisi’nde görülebilir. İçinde tavandan tabana kadar kahverengi ve kırmızı boyayla yapılmış ‘Hz. Meryem ile On İki Havari’ tasvirlerinden oluşan Bizans periyodu kaya fotoğrafları var. Ferhat Su Kanalı ise Geç Helenistik-Erken Roma periyoduna ilişkin bir eser ve antik Amasya kentinin su muhtaçlığını karşılamak üzere yapılmış. Kayalar oyulup tüneller açılarak, yer yer duvar halinde tonozlu bir biçimde, arazi eğimine ve su terazisi sistemine uygun olarak tasarlanmış. Yapıtın bu yapısı Ferhat ile Şirin’in aşkını anlatan ünlü efsaneye de bahis olmuş. İsmi da o nedenle halk ortasında ‘Ferhat Su Kanalı’ olarak biliniyor.
Amasya’nın içinde dolaşmak kadar zirvelerinden Amasya’yı seyretmek de bir o kadar zevkli. Bilhassa Çakallar Seyir Terası denen mevkiden Amasya Kalesi’ni, Yalıboyu Evleri’ni ve tüm kenti uzunluktan boya izlemek çok büyük bir baht. Tıpkı halde karşı tarafa geçip Harşena Kalesi’nden kenti seyretmenin de tadına doyum olmuyor; yolunuzu kesinlikle düşürün, pişman olmazsınız.
Kral Kaya Mezarları ve Kızlar Sarayı Hamamlar’ı Amasya’nın alâmeti farikalarından. Yalıboyu Konutları olarak isimlendirilen bölgede kümelenmiş konutlar de çok meşhur.
KRAL TAHTINDAN YEŞİLIRMAK UZUNLUKLARINA
Böylesi esaslı bir geçmişe sahip olan Amasya’nın tarihi eserler bakımından varlıklı olması da kaçınılmaz. Kentte kale, köprü, bedesten, cami üzere çok sayıda mimari yapı var. Amasya (Harşena) Kalesi, Küçük Ağa Medresesi, Kaya Kitabesi, Kunç Köprüsü, Bayezid Paşa Mescidi, Mehmet Paşa Mescidi, Amasya Darüşşifası (Bimarhane), Saat Kulesi, Kral Kaya Mezarları bunlardan kimileri. Gündelik hayatın aynası niteliğindeki Amasya meskenlerinin üzerinde değerle durmak gerekir. Kent dokusunun çeşitli yerlerinde, bilhassa Yeşilırmak kıyı şeridinde görsel bir şölen sunan klâsik Osmanlı konutları Amasya mimari yapıları içinde değerli bir yere sahip. Eski Amasya meskenlerinden günümüze kalmış olanlar daha çok 19’uncu yüzyıla ilişkin örnekler.
YEREL LEZZETLER
Amasya’ya gitmişken mahallî mutfağı tatmadan dönmek olmazdı. Amasya konuklarına hayli hoş alternatifler sunuyor. Varlıklı bir bitki örtüsüne sahip olduğu için bu ister istemez gastronomiye de yansımış. Amasya’nın çatal, sakala çarpan, toyga, cilbir, helle, kesme ibik ve yarma üzere çorbaları; bakla dolması, etli bamya, keşkek, ciğer sarması, göbek dolması, mumbar-işkembe, pastırmalı pancar, patlıcan pehli, pastırma gağallemesi, pirpirim, ayva gallesi, sirkeli ciğer ve sulu köfte üzere etli yemekleri çok meşhur.
Bu lezzetlerin üstüne kesinlikle dene hasudası (bir helva çeşidi), kuymak, yuka tatlısı, elma tatlısı, gelin parmağı, gömlek kadayıfı, kalbur tatlısı, höşmerim, peluza (hasuda), şeker böreği, unutma beni, vişneli ekmek ve zerdali gallesi üzere tatlılardan biri ikram ediliyor. Amasya hamurişleri de varlıklı çeşitli; tatmadan dönmeyin.