Merkez Bankası Lideri’nden 128 milyar dolar cevabı

Türkiye Cumhuriyet (TCMB) Lideri Hafize Gaye Erkan, “2024 yılında aylık bazda daha ölçülü sayılar kaydedecek olsak da, yıllık enflasyonda düşüşü baz tesirleriyle birlikte mayıs ayından sonra görmeye başlayacağız. Bu periyotta enflasyondaki gerileme hızlanırken öngörülebilirlik artacak ve 2026 yılında enflasyonu tek haneye tekrar indirmiş olacağız” dedi.

TCMB Lideri Erkan, 1211 sayılı TCMB Kanunu mucibince TBMM Plan ve Bütçe Komitesi’nde milletvekillerini ve kamuyu bilgilendirmek gayesiyle sunum yaptı. Erkan, milletvekillerine Türkiye’nin para siyaseti, enflasyonla uğraş ve global iktisadın tesirleri üzere bahislerde bilgi verdi. Erkan, enflasyona dair tespitlerine ait, “Politika metinlerimizde ve Enflasyon Raporu’nda enflasyon ve ana eğiliminde kısa vadede bariz bir yükseliş öngördüğümüzü paylaşmıştık. Ülkemizde enflasyon, eylül ayı prestijiyle yüzde 61,53’e çıkarak haziran ayı enflasyonuna kıyasla 23,3 puan artmıştır. Bu artışın 7,9 puanı hizmet kümesinden gelirken, bunu 5,3 ve 4,8 puan ile sırasıyla temel mal ve besin kümeleri takip etmiştir. Enflasyondaki artışta birçok öge ve bunların etkileşimleri rol oynamıştır. Fiyat ve kur kaynaklı maliyet taraflı baskılar ile vergi ayarlamaları son üç ayda öne çıkarken, bunların enflasyona değerli ölçüde yansıdığını kıymetlendiriyoruz. Başka taraftan, yurt içi talepteki güçlü seyir ve hizmet fiyatlarındaki katılık devam etmektedir. Petrol fiyatlarındaki artış ve enflasyon beklentilerinde süregelen bozulma enflasyonda ek üst taraflı baskı oluşturmaktadır. Bu ögeler, enflasyonun yıl sonunda Enflasyon Raporu’ndaki iddia aralığının üst hududuna yakın seyredeceğine işaret etmektedir” dedi.

‘DÖVİZ KURUNDAKİ OYNAKLIK ARTIŞA NEDEN OLDU’

Erkan, enflasyonu kısa vadede yükselten ögeler hakkında, “Arz ve talebin ahenk içinde hareket etmesi, fiyat istikrarı için; fiyat istikrarı ise sürdürülebilir büyüme için değerlidir. Mali sıkılaştırma kararlarımızın, seçici kredi sıkılaştırması adımlarımızın da dayanağıyla, iç talebi dengeleyeceğini kıymetlendiriyoruz. İç talepteki güçlü seyrin yanı sıra döviz kurundaki oynaklık ile yüksek oranlara ulaşan geçişkenlik, enflasyonda artışa neden olmuştur. Kur gelişmelerinin enflasyona yansıması, maliyet, bilanço ve beklenti üzere farklı kanallar üzerinden gerçekleşmektedir. Geçişkenlik, talep şartlarının güçlü ve enflasyon beklentilerinin yüksek olduğu periyotlarda daha süratli gerçekleşmektedir. Nakdî sıkılaştırma sürecimizin ve güçlü bir eğilim gösteren rezerv birikiminin tesirlerinin döviz kuru istikrarını desteklediğini görmekteyiz” diye konuştu.

‘AKARYAKIT FİYATLARI, RİSK ÖGESİ OLMAYI SÜRDÜRECEK’

Akaryakıt fiyatlarının da yılın birinci 5 ayında yatay seyrettiğini, mayıs-eylül ayları ortasında yüzde 85’in üzerinde artış gösterdiğini kaydeden Erkan, bu artışta memleketler arası petrol fiyatlarının, ve vergi ayarlamalarının tesirli olduğunu belirterek, “Akaryakıt birçok kesimin girdi maliyetlerini etkilediği için fiyat artışlarının bölümler ortasında yayılımını güçlendiren kıymetli bir etkendir. Hasebiyle akaryakıt fiyatlarındaki artışların enflasyon üzerindeki dolaylı tesirleri, direkt tesirinden daha yüksektir. Örneğin, akaryakıt fiyatlarının kıymetli bir girdi olduğu ulaştırma hizmetlerinde ağustos aylık fiyat artışı endeks tarihindeki en yüksek artış olarak kaydedilmiştir. Fiyatlama davranışlarında ek bozulmaya neden olan akaryakıt fiyatları, memleketler arası arz şartları nedeniyle önümüzdeki periyotta de enflasyon üzerinde bir risk ögesi olmayı sürdürecektir. Son periyotta vergi ayarlamalarının da enflasyondaki artış üzerinde kısa vadede tesiri olmuştur. Zelzele nedeniyle ortaya çıkan finansman gereksinimi ve artan kamu harcamalarını dengelemek gayesiyle, temmuz ayıyla birlikte kamu gelirlerini destekleyici önlemler açıklanmıştır. Bu önlemler vergi artışlarının yanı sıra yönetilen fiyatlardaki güncellemeleri de içermektedir. Katma Bedel Vergisi (KDV) düzenlemesi 2,9, akaryakıt maktu Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) güncellemesi 3 puan olmak üzere belirtilen vergi ayarlamalarının yıllık enflasyona katkısının 6,3 puan civarında olduğunu hesaplıyoruz. Potansiyel tesirin birçok fiyatlara yansımış olsa da, endüstriye yönelik elektrik ve doğal gaz fiyat artışları üzere devam eden gelişmeler, üretim maliyetleri kanalıyla yıllık enflasyonun artışına katkı sunmaya devam edecektir. Kiralardaki yükseliş eğilimi hizmet enflasyonundaki katılığı en çok etkileyen ögelerden biri durumuna gelmiştir. Dezenflasyona geçiş periyodunda, mali sıkılaştırmanın öngörülebilirliği sağlamasını ve birikimli tesirleriyle talebi dengelemesini bekliyoruz” sözlerini kullandı.

‘FİYAT İSTİKRARINI KALICI HALDE SAĞLAMAYI HEDEFLİYORUZ’

Erkan, enflasyonun ana eğilimine dair göstergeleri yakından takip ettiklerini vurgulayarak, “Parasal sıkılaştırma adımlarımızın birikimli tesirleri ile ana eğilimi düşürerek, dezenflasyonu 2024 yılında Enflasyon Raporu’ndaki patika ile uyumlu formda tesis etmekte kararlıyız. Enflasyonun hem seviye hem de oynaklığını azaltarak fiyat istikrarını kalıcı halde sağlamayı hedefliyoruz. Finansal istikrar, öngörülebilirlik ve bunlarla birlikte gelişecek sürdürülebilir bir büyümenin olmazsa olmazı fiyat istikrarıdır. Bu emelle haziran ayında nakdî sıkılaştırma sürecini başlattık. Tüm araçlarımızı enflasyon tekrar tek haneye ve orta vadeli maksadımıza gerileyene kadar kararlılıkla kullanmaya devam edeceğiz. Mali sıkılaştırma süreci, enflasyon beklentilerinin çıpalanmasını ve fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın denetim altına alınmasını sağlayacaktır. Böylelikle, dezenflasyon en kısa müddette tesis edilecektir. Mali sıkılaştırma sürecimizi bütünsel bir anlayışla güçlendirmekteyiz. Bu süreç, faiz artışının yanı sıra miktarsal sıkılaştırma ve seçici kredi uygulamalarını da içermektedir. Haziran-eylül devri Para Siyaseti Şurası toplantılarında alınan kararlarla, siyaset faizini yüzde 8,5’ten yüzde 30’a yükselttik. Başka taraftan, makro ihtiyati çerçeveyi de eş anlı olarak sadeleştirmekteyiz. Bu kapsamda, miktarsal sıkılaştırma ve seçici kredi politikalarımız çerçevesinde birtakım önlemleri devreye almaktayız. Miktarsal sıkılaştırma kapsamında, Merkez Bankasının kur müdafaa takviyesi sağladığı hesapların zarurî karşılık oranları artırılmıştır. İlgili hesaplara ait zarurî karşılık oranları, kademeli olarak evvel tüm vadeler için temmuz ayında yüzde 15, akabinde eylül ayında 6 aya kadar vadeli hesaplar için yüzde 25 ve daha uzun vadeli hesaplar için yüzde 5 olarak belirlenmiştir. Böylelikle miktarsal sıkılaştırma ile toplamda 700 milyar TL likidite sterilize edilmiştir” dedi.

‘TOPLAM REZERVLER 125,5 MİLYAR DOLARA YÜKSELDİ’

Erkan, ağustos ayındaki kur muhafazalı hesaplardan Türk lirası vadeli mevduata geçişi teşvik eden kararların da olumlu yansımalarını gözlemlediklerini belirterek, “Eylül ayı prestijiyle toplam mevduat artışının sürükleyicisi besbelli biçimde artan TL mevduat hesapları olmuştur. Hakikaten düzenlemeler sonucunda 22 Eylül prestijiyle son dört haftada Kur Muhafazalı Mevduat bakiyesi 64 milyar TL gerilerken, TL mevduatları 465 milyar TL artmış ve yabancı para mevduatları da 3,2 milyar gerilemiştir. Düzenlemelerin mevduat kompozisyonuna tesirlerinin vakit içinde daha da bariz hale geleceğini öngörüyoruz. Kur Muhafazalı Mevduat bakiyesi gerilerken rezervlerde de artış sağlanması, KKM’den ve döviz mevduatlarından TL’ye geçiş stratejisinin muvaffakiyetle ilerlediğine ve TL’ye istek edilen sağlıklı geçişin başladığına işaret etmektedir. Merkez Bankası milletlerarası rezervleri, son periyotta güçlü bir toparlanma göstermektedir. Toplam rezervler son dört ayda 27 milyar dolar artarak 125,5 milyar dolara yükselmiştir. Önümüzdeki devirde yabancı sermaye girişlerinin artış göstermesi beklenmekte olup, piyasa şartlarını gözeterek rezervleri güçlendirmek siyaset çerçevemizin temel önceliklerinden biri olmaya devam edecektir” diye konuştu.

‘2024 YILINI DEZENFLASYON DEVRİ OLARAK TANIMLIYORUZ’

Erkan, enflasyon görünümünde bariz bir düzgünleşme sağlayıncaya kadar nakdî sıkılaştırmayı sürdürmekte kararlı olduklarını işaret ederek, “Faiz kararlarımızı, miktarsal sıkılaştırma, seçici kredi sıkılaştırması ve makroihtiyati çerçevede sadeleşmeyle daha verimli ve tesirli hale getiriyoruz. Para siyasetinin enflasyon üzerindeki tesiri, beklentiler, finansal piyasalar, krediler ve talep üzere birçok kanalın etkileşimiyle belirlenmektedir. Belirtmek gerekir ki; nakdî transfer birkaç çeyreği içeren bir süreç boyunca gerçekleşir. Bu çerçevede, haziran ayından bugüne süregelen mali sıkılaştırma sürecinin tesirlerini bariz halde 2024 yılında görmeye başlayacağız. Bu nedenle 2024 yılını dezenflasyon periyodu olarak tanımlıyoruz. 2024 yılında aylık bazda daha ölçülü sayılar kaydedecek olsak da, yıllık enflasyonda düşüşü baz tesirleriyle birlikte mayıs ayından sonra görmeye başlayacağız. Böylelikle, önümüzdeki yıl başlayacak dezenflasyonun sürekliliğini sağlayarak 2025 yılında istikrar devrine gireceğiz. Bu devirde enflasyondaki gerileme hızlanırken öngörülebilirlik artacak ve 2026 yılında enflasyonu tek haneye tekrar indirmiş olacağız” sözlerini kullandı.

‘FİYAT İSTİKRARINI TESİS ETMEKTE KARRALIYIZ’

Erkan, fiyat istikrarını tesis etmekte kararlı olduklarını kaydederek, “Toplumsal refaha azami katkıyı sağlayabilmek için bütün takımımızla gece-gündüz, özverili bir formda çalışıyoruz. Bu bir süreç, bunun çabuk ve kolaycı bir tahlili yok. Bununla birlikte, toplumun geniş bölümlerinin takviyesi ve patikamızı benimsemesi bu süreci hızlandırır. Ağır bir sorumluluğumuz var. Bunun şuurunda olarak ve ülkemize hizmet etmenin kararlılığıyla siz milletin temsilcilerine, gazi Seclis’in değerli mensuplarına, Türkiye iktisadının mevcut görünümünü ve şu ana kadar aldığımız kararları ayrıntıları ile arz etmeye çalıştık” dedi.

KKM DETAYI

Erkan, KKM’ye ait, “2023 yılı için ödeme ölçüsü gerekli kontrolden geçen bilanço açıklandığında en sağlıklı biçimde yapılmış olacaktır. KKB için yapılan süreç bir ödeme süreci olup, Merkez Bankası’nın bunun üzere onlarca gelir ve masraf kaynağı vardır. Takdir edersiniz ki gelir tablosu süreçleri net tablosu lakin yıl sonunda bilanço çıkarıldığında ortaya çıkar. Yıl sonunda gelir tablosundaki tüm kalemler karşılıklı olarak çalıştırılıp, buradaki artı ve eksi bakiyeler bilançoya aktarıldığında KKB için ne kadar ödediğimiz net olarak ortaya çıkar ve bilanço da gelir tablosunda da gösterilecektir. Bu nedenle KKM için yapılan ödemelerin bilanço katılaşmadan, hele ki bu kadar titiz bir kurum için kontrol süreçleri tamamlanmadan açıklanması prensipte yanlışsız değildir. Lakin KKB maliyetlerinin, siz sayın komite üyelerinin milletvekillerinin ve kamuoyu tarafından merak edildiğini biliyoruz. Her ne kadar rahat ve uygun hissetmesem de prensibin dışına çıkarak birinci 6 ay için bir çalışma yaptık. Kendi içimizde kontrollerden geçirdik; lakin bağlayıcı olmayan sayılardır. 2023 yılının birinci yarısında bağlayıcı olmayacak halde verebileceğimiz sayılar; TCMB tarafından KKM’ye ödenen 90 milyar TL olduğunu, Hazine tarafında da bunun 60 milyar TL olduğudur. Bu sayının bağlayıcı olmadığını hatırlatmak isterim. Mevzuatın dışına çıkarak sizlere saygımızdan ötürü birinci altı ayı başka bir çalışma ile kendi içimizde yaptık” dedi.

KKM ÇIKIŞI

Son dört haftada aylık enflasyon ana eğiliminde düşüşlerin başladığını söz eden Erkan, “Bunun yanı sıra inanç ve istikrar ortamını ekonomik takım olarak karşıladıkça KKM’de gerileme varken rezervlerde artış, TL mevduata geçiş daha da fazla bir biçimde. Birebir vakitte yabancı para döviz mevduatlarında düşüş var. Bu çok düzgün bir gelişme. KKM’den çıkışı da vakit içinde sakin, kararlı bir halde, rezervler güçlendikçe, TL enstrümanları geliştikçe istikrarlı bir halde yapacağız” diye konuştu.

128 milyar doların ‘arka kapıdan bozdurulduğu’ tezlerine karşılık veren Erkan, “Benden evvelki periyotta TCMB ile Hazine ve Maliye Bakanlığı ortasında yapılan bir protokol var. Yapılan sürecin mevzuatsal desteği var. Maalesef, güya TCMB’deki döviz rezervleri gizli-saklı bir formda muhakkak kurum ya da bireylere aktarılmış üzere bir algı var. Türkiye önemli bir bürokratik geçmişe sahip kurumları olan bir ülkedir. Bu türlü bir ülkede bağlantı ve bilgi teknolojilerinin bu kadar geliştiği bir çağda Merkez Bankası üzere dünyaya açık bir kurumda rezervler ne oldu biçiminde bir tartışmayı, kurumumuza da ülkemize de yakıştıramam” tabirlerini kullandı.

‘RESMİ SİTEDEN TAKİP EDEBİLİRSİNİZ’

128 milyar dolara ne olduğunu teknik açıdan anlatacağını söyleyen Erkan, şu tabirleri kullandı:

“2020 yılında 2017 yılına kıyasla tüm dünyadaki merkez bankaları birçok klâsik olmayan siyaset araçları kullandılar. Bu periyottaki uygulamada piyasaya döviz likiditesi sağlanarak Türkiye’ye yönelik negatife dönen sermaye akımlarının tesiri ile oluşabilecek sıhhatsiz fiyatlamaların ve kur oynaklıklarının enflasyona tesirinin önüne geçilmeye çalışılmış. 2020 yılında 2017 yılına kıyasla gerçek dal, yabancı para durumu yaklaşık 60 milyar dolar güzelleşirken hane halkı döviz mevduatı yaklaşık 50 milyar dolar artmıştır. Yeniden birebir devirde yurtdışı yerleşiklerin portföyü azalmıştır. 2019 yılı haricinde cari açık verilmiştir. Tüm bu gelişmelerin TCMB konumunda yansımaları görülmüştür ve bu mevzuatsal formda yapılmıştır. Bunun matematiğini net bir halde açıktır. Sonuç olarak rezerv kur dalgalanmalarına karşı müdahale emeliyle tutulur. Bu müdahalelerin boyutu ve zamanlaması tartışılabilir. Bahse bahis periyottaki hareketlerin verimliliği ve aktifliği bahislerinde da farklı görüşler olabilir. Şu anki rezerv siyasetimiz farklı. Farklı. TCMB’nin rezervleri ne vakit kullandığı ve döviz likiditesinin ne tarafa gerçek gittiği resmi siteden takip edilebilir.”

‘SIFIR ATMAK GÜNDEMİMİZDE DEĞİL’

Erkan, şu anki gündemlerinde ne sıfır atma ne de 500 liralık banknot olduğunu lisana getirdi.

İhracatçının yüzde 30 siyaset faizini bileşken faizinde yüzde 43 üzere bir orana tekabül ettiğini belirten Erkan, “Dolayısıyla maliyetler artmış vaziyette. Bunun üstünde TİM, DEİK, ticaret odaları, sanayi odaları, bankalar birliği, TOBB ile birlikte çalışıyoruz. Teknik gruplarımızı oluşturduk. Reeskontlarda ihracatçıya yardımcı olacak halde çok yakın bir vakitte bu düzenlemeleri sizinle paylaşacağız. İstihdam ve işgücü değerli. Büyümenin sürdürülebilir olması kıymetli. Ancak şu an biz, iç talep ve tüketimle büyüyen, bilhassa son bir yılda, bir vaziyetteyiz. Seçici kredi sınırlaması derken, taşıta dikkati çekmek istiyorum. Taşıt kredilerinde üst sonla birlikte oradaki talebin de azaldığını görüyoruz. Lakin muhtaçlık kredilerinde bu türlü bir üst hudut koymadık. Tarım ve esnaf kredilerinde bu türlü bir üst hudut koymadık” sözlerini kullandı.

Erkan, dolar kuru maksat yahut iddiaları olmadığını belirterek, “Şunu söyleyebilirim ki halihazırda yurtdışından bize direkt gelen milyar dolarlık yatırım teklifleri var. Bana gelenler genelde Amerika’dan oluyor. Milyarlarca dolarlık teklif mektupları benim masamda. Biz kendi istediğimiz oranlarda, kendi istediğimiz şartlarla kabul etmek istediğimiz için, beni daima arıyorlar, geri dönüş için” dedi.