Kimler üretiyor neden tartışılıyor: Yeni petrol pahalı madenler

Elektrikli arabalar için fosil yakıtlı olanlara kıyasla altı kat fazla, rüzgâr türbinleri için de doğalgazla çalışan elektrik santrallarına nazaran dokuz kat fazla mineral gerekiyor. Yani çevreci iktisat, daha fazla maden gereksinimi doğuruyor. Tüm bu madenlerin yüzde 80’den fazlasını ise tek başına Çin işleyip dünyaya satıyor. Ukrayna’nın işgali Avrupa’nın doğalgazda Rusya’ya bağımlılığı konusunda farkındalık oluştururken, Tayvan sıkıntısında Çin’le beklenen bir çatışma, bu madenlerin güvenliğine dair soru işaretlerine neden oluyor.

Peki yeşil dönüşüm için kritik madenler neler?

BATARYADAN TÜRBİNE BUNLAR KOŞUL:

Elektrikli arabadan rüzgâr türbinine yeşil teknolojiler için altı tip maden hayati ehemmiyette. Birinci beş mineral batarya üretimi için zorunluyken, ender toprak elementleri de elektronik aygıtlar için temel bileşen olan mıknatıs üretiminde kullanılıyor.

– NİKEL: Endonezya global nikel üretiminin yüzde 37’sinden sorumlu. Onu Filipinler ve Rusya izliyor. Dünyanın rastgele bir yerinden çıkan nikelin yüzde 37’si Çin’de işleniyor.

– LİTYUM: Avustralya tek başına toplam lityum üretiminin yarısını yapıyor. Şili yüzde 25, Çin ise yüzde 13 pazar hakimiyetine sahip. Üretimin yüzde 58’i Çin’de katmadeğerli esere dönüşüyor.

– GRAFİT: Çin yüzde 79’luk üretimle tartışmasız pazar hâkimi. Öte yandan global grafit rezervinin yüzde 27’si Türkiye’de. Rezerv birincisi olsa da Türkiye’nin üretimi yüksek değil.

– KOBALT: En tartışmalı madenlerden. Demokratik Kongo üretimin yüzde 73’ünü yapıyor. Toplam rezervin yarıya yakını bu ülkede. Neredeyse tamamı işlenmek üzere Çin’e gönderiliyor.

– MANGANEZ: Bilinen rezervlerin yüzde 40’ına sahip olan Güney Afrika üretimin yüzde 33’ünden sorumlu. Çin yüzde 95’ini rafine ediyor.

– NADİR TOPRAK ELEMENTİ: Çin üretimin yüzde 61’ini yapıyor. En yakın rakibi ABD’nin global çıktıya katkısı yüzde 15.

ÇEVRE VE ÇALIŞMA ŞARTLARI KÖTÜ

Bu madenlerin üretimi sırasında açığa, ağır metaller ve zehirli sular çıkıyor. Ve fakir ülkelerde bertaraf süreçleri düzgün yönetilmiyor. Kobalt metalinde Afrika ülkesi Demokratik Kongo ve Çin en büyük iki rezerv sahibi. Buralarda üretim çok az güvenlik tedbiri alınarak yapılıyor. Afrika’da kimi madenlerde çocuk emekçi de çalıştırılıyor. 2030’a gelindiğinde global nikel talebinin 3’te ikisini karşılaması beklenen Endonezya’da da rafinasyon sürecinde çıkan zehirli atığın bertarafı tartışmalı. Kimyasalların bir orta okyanusa dökülmesi bile düşünülmüş.

OPEC GİBİSİ YAPILANMA PLANI

Çevre tartışmalarının yanı sıra pazarı kimin nasıl denetim edeceği de günün yeni problemlerinden. Endonezya, üreticiler ortasında OPEC gibisi bir yapı kurmaya uğraşıyor. Petrol sahibi ülkelerin bir ortaya geldiği OPEC’in temel fonksiyonu fiyat denetimi. Topraklarından lityum çıkan Şili, Arjantin ve Bolivya da plana dayanak açıkladı. Ama OPEC amacı önünde pratik maniler bulunuyor. Örneğin, petrol üreticisi ülkeler alanlarını millileştirirken, Endonezya’daki tesisler Çinli şirketlere ilişkin. Misal durum diğer ülkeler için de geçerli.

ÇİN TEK EGEMEN

Çin yeşil dönüşüm piyasasını tek başına domine ediyor. Mesela lityum işlemede neredeyse inhisar halindeyken, Çin menşeili teknoloji olmadan benzeri tesisleri öbür ülkelerde kurmak güç. Projeksiyonlara nazaran Çin, 2030’da tüm dünyanın kapasitesinin toplamından iki kat fazla batarya üretmiş olacak. Geçen hafta Hiroşima’da toplanan G7 başkanları, Çin’e olan bağımlılığa alternatif bulma kelamı verdi. Ancak halihazırda Çinli şirketler beş kıtada maden ve rafinerilere ortak oluyor, hatta Afrika’da ABD’li şirketleri bile satın aldılar.

PEKİN NEDEN ÖNDE

Kritik alanlara yakınlığı ve teknolojik avantajlarının yanı sıra Pekin hükümetinin uygulamaları rekabet önceliği de sağlıyor. Örneğin,yüksek ölçüde güç gerektiren rafineri sürecinde Çin hükümeti şirketlere ucuz güç ve arsa temin ediyor. Ayrıyeten Batılı ülkelerdeki etraf standartları maliyeti artırıyor. Çin’de ise gerek hava kirliliği gerek zehirli atıkların bertarafı konusunda uygulama daha gevşek.

BİLGİ NOTU: Datalar; ABD Kongresi Araştırma Servisi, ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS), Memleketler arası Güç Ajansı (IEA) raporları ile Kanada ve Hindistan hükümetleri çalışmalarından derlenmiştir.