Kentin kalbindeki yalnız hazine

Büyük tarihi birikim üzerine kurulan kentlerde, birçok medeniyete mesken sahipliği yapmış idarelerden eserler kalması bir nimet. Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasından sonra Bizans sonlarında kalmış Trabzon… Bizans İmparatorluğu 1204’te 4. Haçlı Seferi’yle gelen Latinlerin eline geçince, İmparator 1. Andronikos Komnenos’un İstanbul’dan kaçan torunları Alexios ve David, Gürcü Kraliçe Tamara’nın yardımıyla bağımsız Komnenos Krallığı’nı kurmuş burada. 1461’de Osmanlıların kenti fethine kadar süren imparatorluk devrinde çok sayıda eser ya restore ettirilerek ya da yine inşa edilerek kent kültürüne kazandırılmış.

Trabzon kültürel açıdan varlıklı bir birikime sahip. Bilhassa, bu yazının konusu Kızlar Manastırı haricinde kent merkezinden uzakta inşa edilen manastırlara bakarsak, zenginliğin yalnızca kentle hudutlu olmadığını, kırsal alanları da kapsadığını görebiliriz. Manastır; kendilerini dine adamış rahiplerin ve rahibelerin dünyayla ilgilerini keserek yaşadıkları yapılara deniyor. O devrin şartları düşünüldüğünde üretimlerinin da ne derece güç olduğunu, bilhassa de coğrafik şartların sert olduğu Karadeniz düşünüldüğünde anlayabiliyoruz.
Bu manastırlardan; Kaymaklı Manastırı, Trabzon’a 3 kilometre uzaklıkta, 15’inci ya da 16’ncı yüzyılda İsa’ya atfen yapılmış. 18’inci yüzyılda tamiratı gerçekleştirilmiş. Trabzon’da Ermeni cemaatine ilişkin olan tek manastır ve binanın dışında kitabesi var.

SÜMELA HARİÇ BİRDEN FAZLA BAKIMSIZ

Bunlardan en çok bilineni ve günümüzde de ziyaretçisi eksik olmayan Sümela Manastırı Maçka’da. Panagia (Meryem Ana) Deresi’nin batı yamaçlarında, Mela Zirvesi üzerinde konumlanmış bir Rum manastır ve kilise kompleksi, denizden yüksekliği 1.250 metre. Geçmiş periyodun bir diğer görkemli dini yapısı Vazelon Manastırı ise birtakım araştırmacılara nazaran MS 270-317 yılları ortasında inşa edilmiş. İmparator Justinianus tarafından 565 yılında onarılan manastır, vaktimize kadar birçok tamir ve tadilat kademelerinden geçmiş. Yahya Peygamber’e adanan manastır 1923’te terk edilmiş. Bugün ayakta kalan yapının önündeki kilise ve keşiş odaları 19’uncu yüzyıla ilişkin. Kayaların üzerine kurulmuş, eskinin görkemli yapılarından Kuştul Manastırı’nın imali da 752 yılına tarihleniyor. Sümela dışındaki manastırların tamamı ne yazık ki ilgisizlik ve bakımsızlıktan dökülüyor. Hatta birçoklarının define avcılarının amaç tahtasında olduğunu söylemeye gerek yok sanırım.

Panagia Keramesta olarak bilinen Kızlar Manastırı ise yazılı kaynaklara nazaran Komnen imparatorlarından 3. Aleksios (1349-1390) devrinde inşa edilmiş, birkaç kere büyük tamirlerden geçtikten sonra 19’uncu yüzyılda bugünkü formunu almış. Başlangıçta, güney tarafındaki kaya kilisesi, girişindeki şapel ve birkaç odadan oluşan manastır, iki teras üzerine inşa edilmiş. Kaya kilisesinin içinde kitabeler, 3. Aleksios’un karısı Theodora ve annesi Eirene’in portreleri var.

BOZTEPE’DEKİ GERDANLIK

Manastırla ilgili bilgileri Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Milletlerarası Münasebetler Kısmı Siyasi Tarih Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. İsmail Köse’den aldım. Köse, Kızlar Manastırı’nın 14’üncü yüzyılda Trabzon merkezde rahibelerin ömürlerini çarçabuk idame edebilecekleri yer olarak düşünüldüğünü belirtiyor ve şunları anlatıyor: “Kızlar Manastırı yalnızca rahibelerin idaresinde bulunduğu manastırlardır. Eski bir Mitra tapınak alanı olduğunu, sonradan manastıra çevrildiğini düşünüyoruz. Bilhassa mağara kilise kısmında çok hoş freskler var lakin o freskler vakit içinde burada yakılan ateşler ve doğal koşullar hasebiyle yok olmuş durumda. Manastırın içinde mezar binası var. Art taraf ibadet odaları. Ön tarafsa rahibelerin yaşadığı manastır kısmı. Bir bakıma yurt binası üzere düşünülebilir.”