Gezegenimizdeki en uzun akarsu hangisidir? Bu sorunun yanıtı çok yakında değişebilir

Britannica Ansiklopedisi’nden Guinness Rekorlar Kitabı’na neredeyse tüm sağlam kaynaklarda en uzun akarsu, Afrika kıtasını bir uçtan bir uca kat eden Nil Irmağı olarak geçiyor. Lakin memleketler arası bir keşif kümesi bu unvanı yakın vakitte Nil’in elinden almaya hazırlanıyor.

Dünyanın farklı ülkelerinden gelen kaşifler ve araştırmacıların oluşturduğu küme, güneş gücüyle çalışan teknelerle, sallarla, hatta at sırtında binlerce kilometre yol kat edip Amazon’un gezegenimizdeki en uzun akarsu olduğunu kanıtlamaya çalışacak.

Gruba liderlik eden Brezilyalı kâşif ve sinema imalcisi Yuri Sanada, CNN’e yaptığı açıklamada, Amazon’un debisinin başka ırmakların en az dört katı olduğunu hatırlatarak, “Nil bir solucan üzere, Amazon ise bir anakonda” diye konuştu. 55 yaşındaki Sanada, “Kıyas bile kabul etmez. En büyük akarsu bizimki. Lakin en uzunun da bizimki olup olmadığını göreceğiz” dedi.

AMAZON NEREDEN DOĞUYOR?

Nisan 2024’te başlaması ve 5 ay sürmesi planlanan keşif tipinde, küme, Amazon’un bir ucundan öbür ucuna gidecek. Modern akarsu haritalandırma uydu teknolojisini kullanan araştırmacılar, Amazon’un yalnızca en hacimli akarsu olmadığını tıpkı vakitte en uzunu olduğunu kanıtlamaya çalışacak.

Halihazırda Amazon 6.400, Nil ise 6.650 kilometre uzunluğunda kabul ediliyor. Lakin burada şu ayrıntısı akılda tutmak gerekiyor. Amazon aslında tek bir akarsu değil, Güney Amerika’nın kuzey bölümünün değerli bir kısmını sulayan bir ırmaklar sisteminin modülü. Tıpkı bir ağacın kolları üzere, bu sistemde de çok sayıda kaynak ve ayak bulunuyor.

Amazon’un uzunluğuyla ilgili tartışmanın temelinde akarsuyun başlangıç noktasıyla ilgili uyuşmazlık yatıyor. Britannica’da ve öteki kaynaklarda, Amazon’un doğuş noktası Peru’nun güneyindeki Apurimac Irmağı kabul ediliyor. Lakin eski bir nörobilimci olan ABD’li ırmak kâşifi James “Rocky” Contos, Peru’da rafting yapılabilecek rotalar araştırırken, daha uzak bir kaynak bulduğunu öne sürüyor. 51 yaşındaki Contos’un bulduğu bu kaynak Peru’nun kuzeyinde bulunan Mantaro Irmağı.

77 KİLOMETRE FARK VAR

CNN’e konuşan Contos, “Amazon’un en uzak kaynağının Apurimac kabul edildiğini biliyordum. Fakat Peru seyahatim öncesi haritalar, hidrograflar üzere bilgi kaynaklarını toparlarken, diğer bir ırmağın daha uzun göründüğünü fark ettim” dedi.

Contos, ilerleyen periyotta bölgede kano sporu yaparken, bu savını topografik haritalar, uydu görselleri ve GPS ölçümleriyle teyit etti. Contos’un bulguları 2014 yılında Kraliyet Coğrafya Topluluğu tarafından yayımlanan bilim mecmuası Area’da yer buldu.

Contos, “Yeni kaynağın keşfi Amazon’un uzunluğunun evvelden bilinenden 77 kilometre daha fazla olduğu manasına geliyor” dedi.

Sanada ise Contos’un bulgularının keşif kümesine, Amazon’a “gitme bahanesi” verdiğini belirterek, “Görünüşteki gayemiz ırmağın haritasını çıkarmak lakin aslında yağmur ormanları bölgesinin güçlü biyoçeşitliliğini tam manasıyla kayda geçirmek, global kamuoyunun dikkatini Amazon’a ve burayı korumak için tüm dünyanın birlikte çalışması gerektiğine çekmek istiyoruz” dedi.

Uganda hudutları içinde bulunan Murchison Şelalesi Nil’in bir parçası

PERU’DAN OKYANUS KIYISINA 7.000 KİLOMETRE

Araştırmacıların planlarına nazaran, 7.000 kilometrelik Amazon Irmağı araştırması And Dağları’nın Peru sonları içinde bulunan kısmından doğan Mantaro’nun kaynağından başlayıp Kolombiya ve Brezilya hudutları içinde devam edecek.

Grup Mantaro’nun mecnun sularını kanolarla aşacak. Bu süreçte dümen Contos’a emanet olacak. Mantaro’nun Ene Irmağı’yla birleştiği noktada, asıl uzun seyahat başlayacak. Araştırmacılar yola güneş gücü ve pedal gücüyle hareket eden özel tekneleriyle devam edecek. Seyahat Amazon’un Atlas Okyanusu’yla buluştuğu Brezilya’nın Belem kentinde son bulacak.

Sanada 2025 başlarında bir keşif seyahati daha yapacaklarını söyledi. Bu ikinci seyahat Peru’da bulunan Apurimac Irmağı’nın doğduğu noktadan yani klâsik olarak Amazon’un kaynağı kabul edilen yerden başlayacak. Bu seyahatte yeniden uzunluk ölçümleri yapılacak.

Bu ikinci seyahate efsanevi oşinograf Kaptan Jacques Cousteau’nun torunu, Fransız kâşif Celine Cousteau’nun da katılması planlanıyor. Cousteau teknelerle eş vakitli olarak at üstünde karadan ilerleyecek.

YEREL HALKLAR SÜRDÜRÜLEBİLİR TEKNOLOJİLERLE TANIŞTIRILACAK

Sanada’nın projesine Avrupa ve Amerika ülkelerinden 50 kadar paydaş takviye veriyor. Explorers Club’ın da takviyesini alan projenin belgeseli ve uzun metraj sineması çekilecek. Sinema 2026’da izleyiciyle buluşacak. Ayrıyeten bu süreçte Harvard Üniversitesi için de yeni bir Amazon Irmağı haritası çizilecek.

Sanada Brezilya, Peru, Kolombiya ve ABD başta olmak üzere çeşitli ülkelerdeki üniversitelerde vazife yapan bilim insanlarının da periyot devir keşif kümesine katılacağını söyledi. Bu bilim insanları, Amazon kıyılarında yaşayan klasik toplulukları sürdürülebilir teknolojilerle tanıştırmayı hedefliyor.

Sanada, “Bu projeler, kelam konusu topluluklara suyu nasıl arıtacaklarını, doğal gereçler kullanarak nasıl daha âlâ konutlar inşa edeceklerini, sürdürülebilir kaynaklarla nasıl elektrik üreteceklerini, atık idaresini, elektrikli ulaşımı ve öbür birçok şeyi öğretmeyi amaçlıyor. Buralarda yaşayan insanların hayatlarını sahiden değiştirecek” sözlerini kullandı.

Keşif kapsamında kullanılacak güneş gücü ve pedal gücüyle hareket eden tekneler de bunun örneklerinden. Araştırmacılar, lokal toplulukların kullandığı petrolle çalışan hız tekneleri yerine ekonomik, verimli ve etraf kirliliğini azaltan alternatiflerin de var olduğunu göstermek istiyor.

Brezilya’da bulunan bir üniversitenin dayanağıyla üretilen bu özel tekneler, mahallî kaynaklardan elde edilmiş biyoreçine ve doğal lifler kullanılarak inşa edildi. Teknelerin motorları da 3 boyutlu yazıcıdan çıktı. Keşif seyahati tamamlandıktan sonra teknelerin motorları mahallî topluluklara bağışlanacak. Sanada, bunun “yolculuğun miraslarından biri” olacağını belirtti.

PEK ÇOK TEHLİKE VAR

Bunlar çok optimist gayeler olmakla birlikte seyahat önemli tehlikeler de barındırıyor.

Sanada, “Böyle bir keşifte pek çok şey karşıt gidebilir” derken teknelerin alabora olmasının yanı sıra cangılda yaşayan jaguar, anakonda, zehirli kurbağa üzere cinslerin de birer risk olduğunu belirtti.

“Ama en tehlikeli kısım insan etkileşimi” diyen Sanada şöyle devam etti: “Ne vakit ıssızlığın ortasında bir insan görsek, ‘Uyuşturucu baronu mu? Düşman mı? Yoksa bizi yemeğe davet etmeye çalışan dost canlısı bir kabile mi?’ diye düşünmek zorunda olacağız.”

Bu nedenle keşif grubu, yasa dışı işler yapıldığı bilinen bölgelerde güvenliklerini sağlamak için mahallî yetkililerle görüşüp silahlı muhafazalar talep ediyor. Dahası teknelerin kamaraları da kurşun ve ok geçirmez liflerle kaplanıyor.

Sanada, grubuna çok güvendiğini de belirterek, “Amazon bölgesinden, Peru’dan lokal rehberlerimiz var. Bunlar bu toprakları ve orada nasıl hayatta kalınacağını sahiden âlâ bilen insanlar” dedi.

Araştırmanın sonuçlarının risklerine değeceğini de kelamlarına ekleyen Sanada, “Risk yüzünden duramazsınız. Biz bu işi bilim için yapıyoruz. Bu mirası Amazon için getiriyoruz” dedi.

Amazon’u bir uçtan bir uca geçen 10 kadar kâşif ortasındaki birinci Güney Amerikalı olmanın kendisi için büyük bir ayrıcalık olduğunu da tabir eden Sanada, “Ama nihayetinde Amazon’un uzunluğuna dair kesin bir sonuca varmamız ya da Dünya’nın en uzun akarsuyu olduğunu kanıtlamamız mümkün olamayabilir” tabirlerini kullandı.

HİÇBİR ÖLÇÜM KESİN DEĞİL

San Diego Üniversitesi’nde etraf ve okyanus bilimleri üzerine dersler veren Dr. Suzanne Walther’ın uzmanlık alanı ırmak sistemleri ve ölçümler. CNN’e konuşan Walthers, akarsuları ölçmenin pek çok zorluğu olduğunu belirtti. Akarsuların dinamik ve karmaşık birer tabiata sahip olduğunu belirten Walther, insanların kaynak ve ağız noktalarıyla ilgili yorumlarının da çeşitlilik gösterebildiğini söyledi.

Nehirlerin vakit içinde hareketlilik, su hacmi, mevsimsel örüntüler üzere birçok açıdan değiştiğini vurgulayan Walther, “Hareket eden bir şeyi ölçtüğünüzde, tıpkı ölçüm metodunu kullansanız bile sonuç değişir. Bu araçlardan, atmosfer tesirinden ya da insan faktöründen kaynaklanabilir fakat yaptığımız ölçümlerde her vakit bir modül kararsızlık olacaktır” diye konuştu.

“Dünya’daki en uzun akarsu” üzere bir üstünlük unvanını alma isteğinin arkasında ulusal gururu güçlendirmek ya da turizm gelirlerini artırmak üzere motivasyonlar da olabileceğini vurgulayan Walther, “‘En’ olmak bir yerin itibarını artırır. Akarsular daha uzun olup olmamakla ilgilenmezler fakat biz beşerler bu türlü şeylere bedel veririz” dedi.

Sanada, Amazon’daki keşfin sonuçlarından bağımsız olarak Nil’i de birebir teknikler ve metotlarla ölçmek istediğini belirtti.

Nil, Afrika’nın kuzeydoğusundan geçip Mısır üzerinden Akdeniz’e dökülüyor. Afrika’da birçok ülke de Nil’in doğuş noktası üzerine rekabet ediyor. Sanada, “Önce Amazon’u atlatalım, sonra Nil’i planlayacağız” dedi.

Sanada, Amazon projesinin bölgesel gururu artırıp milletlerarası turizmi canlandıracağını ve Amazon’un kıymetini kanıtlayıp müdafaa uğraşlarını güçlendireceğini söyledi. Nihayetinde en uzun akarsu rekorunu elde edip etmemenin değerli olmadığını da söyleyen Sanada, “Mesele bilgi arayışı. Tüm dünyaya Amazon’un ne olduğunu göstereceğiz” dedi.

CNN Travel’ın “What’s the world’s longest river? New expedition aims to settle the debate evvel and for all” başlıklı haberinden derlenmiştir.