Gelecekteki pandemilerde kimler risk altında? Bilim insanları karşılığı 1918 gribinde ölenlerin kemiklerinde arıyor

1918-1920 yılları ortasındaki 18 aylık periyotta dünya çapında en az 50 milyon kişinin vefatına neden olan grip salgınında hayatını kaybedenlerin iskeletleri, önümüzdeki yıllarda meydana gelmesi mümkün salgınların tesirlerine dair ipuçları sunuyor.

İnsanlık tarihinde bilinen en büyük salgınlardan biri olan 1918 gribinin, 20-30 yaş kümesindeki güçlü ve sıhhat bireyleri etkilemesi o dönem büyük bir şok yaratmıştı. Ne var ki salgın esnasında Birinci Dünya Savaşı’nın tarafı olan Avrupa ülkelerinde sansürün aktif olması nedeniyle, virüsün ortaya çıkışı ve tesir alanına ait yazılı kaynaklarda değerli eksiklikler bulunuyor.

Günümüzde araştırmacılar, tarihin bu en kıymetli pandemisine dair tüm kaynakları bir ortaya getirmeye uğraşıyor. Çünkü bilim insanları, 1918 gribinin önümüzdeki yıllarda yaşanması mümkün salgınlardan kimlerin etkileneceğine dair ipuçlarını verebileceğini düşünüyor.

İşte 1918 gribiyle ilgili araştırmadan enteresan detaylar…

105 YIL EVVEL YAŞANAN BU FELAKET ÖNÜMÜZÜ AYDINLATIYOR OLABİLİR

Grip çoklukla küçük yaştaki çocukları, yaşlıları ve hastaları amaç alır. 1918’de ortaya çıkan salgın ise periyodun bilim insanlarını şaşkına çevirmişti. Çünkü hiç iddia edilemeyecek bir süratle yayılıyor, sağlıklı ve güçlü gençleri kolaylıkla öldürebiliyordu.

Bir diğer deyişle genç ve sağlıklı olmak virüsten korunmanın bir anahtarı değildi. Virüs ayrım gözetmeksizin en az 50 milyon insanı öldürdü. Bu o günlerdeki dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 3’üne eşitti.

Bundan 105 yıl evvel yaşanan bu felaket, artık önümüzdeki yıllarda meydana gelebilecek mümkün pandemilerdeki risk kümelerinin evvelce tespiti için kıymetli ipuçları sunuyor.

1918 gribi halk ortasında “İspanyol gribi” olarak da biliniyor. Pekala birinci defa ABD’de ortaya çıkmış olmasına karşın neden bu pandemiye “İspanyol gribi” ismi verildi? Hastalığın tam manasıyla anlaşılamaması sebebiyle vefatlar çoklukla zatürreye atfediliyordu. Birinci Dünya Savaşı vaktinde askerlerin morali bozulmasın diye uygulanan katı sansürler, Avrupa ve ABD basınının salgını açık bir biçimde yazmasına mahzur oluyordu. İspanya ise savaşta tarafsız bir ülke olduğundan özgür bir basına sahipti. Salgın birinci olarak Mayıs 1918’de Madrid’de duyuruldu ve uzun mühlet boyunca yalnızca İspanyol gazetelerinde haber olduğu için ismi da “İspanyol gribi” kaldı. İspanyollar ise virüsün Fransa’dan geldiğine inanıyor ve hastalığı “Fransız gribi” olarak adlandırıyordu. Periyodun İspanya Hükümdarı 13’üncü Alfonso ile yakın etrafındaki şahıslar de virüse yakalanınca, “İspanyol gribi” yakıştırması pandeminin üzerine yapışıp kaldı. Michigan Üniversitesi’nden tabip ve tıp tarihçisi Howard Markel, “Bir epidemi için bir ülkeyi ya da muhakkak bir topluluğu suçlamak o vakitler çok yaygın bir alışkanlıktı, bugün bile geçerliliğini koruyor. Asırlar öncesinden kalma bir tavır” tabirlerini kullandı.

‘ORTAYA ÇIKAN SONUÇLAR EPEYCE İLGİNÇ’

Geçtiğimiz günlerde bilim dergisi Proceedings of the National Academy of Sciences‘ta yayımlanan bir makalede, 1918’de yaşananların önümüzdeki yıllarda yaşanabilecek salgınlara dair kıymetli ipuçları barındırdığı vurgulandı.

1918 gribi nedeniyle hayatını kaybeden insanların kemiklerini inceleyen uzmanlar, kronik hastalıkları bulunan ve beslenme meseleleri yaşayan bireylerin mümkün bir salgında hayatını kaybetme mümkünlüğünün başkalarının iki katından fazla olduğunu ortaya koydu.

Bulaşıcı hastalık taşıyan ve kronik rahatsızlığı bulunanların bir numaralı amaç olduğunu belirten uzmanlar, hayatını kaybeden gençlerin gen haritasında hastalığa yatkınlıklarının olup olmadığına ait incelemelerin yapılmasının değerini vurguladı.

1918 gribi, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 3’ünün vefatına yol açarak bugüne kadarki en ölümcül grip salgını oldu. Dünya nüfusunun üçte ikisi yani yaklaşık 500 milyon kişi enfekte olurken 50 milyon mevt yaşandı. 2009 yılında yeniden dünyayı tesiri altına alan domuz gribinde bu oran yalnızca yüzde 0,001 olarak kayıtlara geçti. Dünya Sıhhat Örgütü, Covid-19 nedeniyle hayatını kaybedenlerin sayısının ise tüm dünyada 15 milyon civarında olduğunu duyurdu. 2008 yılında araştırmacılar, 1918 gribini bu kadar ölümcül yapan şeyin ne olduğunu keşfetti: Üç adet gen, hastanın akciğerlerini zayıflatıyor ve bakteriyel zatürrenin önünü açıyordu.

ABD’de bulunan Colorado Üniversitesi’nde antropoloji kısmında öğretim üyesi olan Sharon DeWitte, “O periyotta kayıtlara geçen kaza kaynaklı vefatlar hariç, hiçbir hadiseyi araştırmaya tabi tutmadan geçemeyiz” dedi.

Michigan Üniversitesi’nde grip pandemisi tarihçisi olan J. Alex Navarro ise iskeletlerin tahlilinin, “Büyüleyici bir araştırma konusu ve ortaya çıkacak sonuçlar da farklı olabilir” ifadesini kullandı.

‘W’ GRAFİĞİNE O GÜNE KADAR HİÇ RASTLANMAMIŞTI

Geçtiğimiz haftalarda yayımlanan araştırmanın baş muharriri Kanadalı antropolog Amanda Wissler, 1918 virüsünün gençler ve sağlıklı şahıslar üzerindeki tesirlerini detaylı halde incelemeye başladıklarını söyledi. Devir şartlarında çocuk hastalıklarına karşı antibiyotik yahut aşı tedavisinin olmadığını hatırlatan Wissler, genç yetişkinler ortasında tüberkülozun yaygın olduğunu vurguladı.

Bu koşullara karşın grip salgının kimleri etkilediğinin bir bulmaca olarak karşılarında durduğunu söyleyen Wissler, yaşanan şok karşısında sağlıklı olmanın tek başına bir hami olmadığının anlaşıldığını belirtti ve ekledi:

“Grip kaynaklı ölümlerin eğrisi olağandışıydı. W formundaydı ve dalgalanmalar yaşanıyordu. 1918 gribi öncesinde bilinen salgınlarda mevt eğrilerinin U formunda hareket ettiği gözlenirdi. Gribin tesirlerinden en çok ziyan görenler ise o periyoda kadar bağışıklık sistemi gelişmemiş bebekler ve yaşlılardı ancak bu bir anda değişti.”

Salgının artış ve azalış grafiğinin W formunu alması birinci sefer 1918 gribinde ortaya çıkmıştı. Bunun en değerli sebebi grip kaynaklı ölümlerin bebeklerde ve yaşlılarda olduğu kadar 20 ile 40 yaş ortasındaki şahıslarda de süratli seyretmesiydi.

GRİP KURBAN SEÇERKEN AYRIM GÖZETMİYORDU

O devir yazılan raporları inceleyen bilim insanları, genç yetişkinlerin de virüse karşı son derece savunmasız olduğunu ve kronik hasta olmalarının değerli olmadığı tespitinin yapıldığını gördü. Bilim topluluğunun ortak fikri yeni gribin, kurban seçerken ayrım gözetmediği tarafındaydı.

Dönemin önde gelen pataloglarından olan Albay Victor Vaughn’un yazdığı farklı rapor, Massachusetts’te bulunan Fort Devens askeri üssünde meydana gelen değişik bir olayı gözler önüne serdi. Vaughn raporunda, “Askeri üniformaları içindeki yüzlerce genç adam 10 yahut daha fazla kişilik koğuşlara yürüyerek girdi. Sonraki gün koğuşların kapısı açıldığında hepsinin cansız vücutlarıyla karşılaşıldı” sözünü kullanmıştı.

İnfluenza pandemisinin acımasız sonuçlarıyla karşı karşıya kalan Vaughn, “Bu grip, asker sivil ayırmadan, en güçlü olanları bile öldürüyor ve bilimin karşısında kızıl bayrağını dalgalandırıyordu” diye yazıyordu günlüğüne.

SALGINDA KAVAL KEMİĞİ FAKTÖRÜ

1300’lerde yaşanan ve “kara ölüm” olarak da bilinen hıyarcıklı veba salgını üzerine de benzeri araştırmalar yapan Dr. Wissler ve Dr. DeWitte, salgının gençler üzerindeki mümkün tesirlerini test etmenin mümkün bir yolu olduğunu gördü.

İki bilim insanı, tüberküloz yahut kanser üzere uzun müddettir devam eden hastalıklara ya da beslenme eksiklikleri üzere öteki gerilim faktörlerine maruz kalan şahısların, kaval kemiklerinde küçük çıkıntılar oluştuğunu tespit etti.

ARAŞTIRMA TABİAT TARİHİ MÜZESİNİN ARŞİVİNDE BAŞLADI

Bu farklı keşif bilim topluluğunu, salgına yakalanan şahısların bedensel ve biyolojik özelliklerini gözden geçirmeye yöneltti. New York’ta bulunan Icahn Tıp Fakültesi’nde bir grip uzmanı olan Peter Palese, bu metotla kimlerin gribe karşı zayıflık taşıdığını evvelden tespit etmenin mümkün olabileceğini belirtti.

Bu yeni varsayım doğrultusunda bilim insanlarının yeni amacı 1918 gribinde hayatını kaybedenlerin kalıntılarını gözden geçirmek oldu.

Araştırmacılar, Cleveland Tabiat Tarihi Müzesi’nde bulunan iskeletleri tek tek arşivden çıkardı. Müzede her birinin ismi, vefat yaşı ve mevt tarihi kayıt altında tutulan 3 bin kadar kişinin iskeleti bulunuyordu.

Dr. Wissler, pandemi sırasında ölen 18 ila 80 yaşları ortasındaki 81 kişinin kaval kemiklerini incelerken, kalıntılara rastgele bir ziyan vermekten kaçındıklarını söyledi.

Araştırmacılar bilhassa 20 ila 40 yaş ortasındaki şahısların kalıntılarını mercek altına aldı. Pandemiden evvel ölen 288 kişinin kemikleri de karşılaştırma gayesiyle araştırmaya dahil edildi.

‘O GÜNE KADAR GENÇ, SAĞLIKLI YETİŞKİNLERİN ÖLECEĞİ GERÇEĞİNE ALIŞKIN DEĞİLDİK’

Sonuçlar epey değişikti. 1918 gribinde enfekte olan ve hayatını kaybedenler üzerinde yapılan kemik ölçümlerinde, genç yetişkinler ve ileri yaştakilerin kemik bedellerinin gözle görülür oranda zayıf olduğu ortaya çıktı. Böylelikle kemik zayıflığı olanların gribe karşı daha savunmasız olabileceği ortaya çıkmış oldu.

Michigan Üniversitesi Halk Sıhhati Okulu’nda epidemiyolog olan Dr. Arnold Monto, ölçümlerle elde edilen sonuçların dengeli olduğunu belirtti. Dr. Monto yeni çalışmanın bulgularının farklı olmakla birlikte bölgesel farklılıklar gösteren denekler üzerinde yapılmadığı için “kesinlik” göstermeyeceğini kelamlarına ekledi.

“O güne kadar genç, sağlıklı yetişkinlerin öleceği gerçeğine alışkın değildik” diyen Dr. Monto, 1918 pandemisinde bilim topluluğunun bunu şaşkınlıkla karşıladığını söyledi.

Dr. Palese ise 1918 gribinin W halindeki vefat eğrisinin makul bir açıklaması olduğunu belirtti.

40 yaşından büyük insanların, geçmişte kendilerine bir ölçü muhafaza sağlayan emsal bir virüse maruz kalmış olma mümkünlüğünün yüksek olduğunu ve bu nedenle virüse karşı dirençli olabileceklerini söyleyen Dr. Palese, bu yeni varyantla birinci kez 1918’de karşı karşıya kalan genç yetişkinlerin vücutlarının virüse karşı savunmasız olduğunu da kelamlarına ekledi.  

The New York Times’da yayımlanan “Skeletons of 1918 Flu Victims Reveal Clues About Who Was Likely to Die” başlıklı yazıdan derlenmiştir.