Evvel emeklilik sistemi değişecek… OVP’de toplumsal güvenliğe neşter vuracak karar

Önümüzdeki üç yılın yol haritasını çizen Orta Vadeli Program’ın dikkat çeken başlıklarından biri de toplumsal güvenlik oldu. Programa nazaran toplumsal güvenliğe neşter vurulacak ve gelecek yıl hususla ilgili bir dizi yasa değişikliği yapılacak. Toplumsal güvenlik sistemi değişikliği demek, emeklilik sisteminin değişmesi manasına geliyor. Orta Vadeli Program’da yeni sistemin ipuçları da yer aldı. Buna nazaran şahısların toplumsal güvenlik sisteminde daha çok kalması, bir öbür deyişle daha uzun mühlet çalışma hayatında kalması hedeflenecek, daha uzun müddet çalışanın daha avantajlı olacağı bir emeklilik sistemi öngörülüyor.

Programda toplumsal güvenlikte ‘hakkaniyetli’ düzenlemelerden bahsediliyor. Bu da emekli aylıklarının ‘ödenen primlerle orantılı olarak düzenlenmesi’ manasına geliyor. Bu değişikliklerin yapılmasının akabinde da tamamlayıcı emeklilik sistemi gündeme gelecek.

EYT İSTİKRARLARI DEĞİŞTİRDİ

Sosyal güvenlik sisteminde geçtiğimiz yıl çıkarılan Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) yasası tüm istikrarları değiştirdi. Çıkarılan maddeyle birinci yıl için 2.2 milyon kişi emekliliğe hak kazanırken, hala birçok kişinin emeklilik süreci de devam ediyor. EYT ile emekli olanlara SSK’da ortalama 7 bin 797 lira, Bağ-Kur’da 5 bin 811 lira, Emekli Sandığı’nda 12 bin 389 lira, tüm kurumlar için ortalamada ise 8 bin 733 lira emekli aylığı ödeniyor.

EYT düzenlemesi sonrasında sistemin sürdürülebilirliğini gösteren aktif-pasif istikrarı de değişti. Aktif-pasif istikrarı emekli başına düşen çalışan sayısını gösteriyor. Sistemin sağlıklı sürmesi için bu oranın 4 olması gerekiyor. Hasılı bir emekliye karşılık, dört etkin sigortalı çalışan olması sağlıklı kabul ediliyor. Lakin mayıs ayı sayılarına nazaran EYT’den sonra aktif-pasif oranı uzun yıllar sonra 1.79’a düştü. Bu da bir emekliye 1.79 çalışan düştüğünü gösteriyor, emeklilik süreçlerinin devam etmesiyle oranın 1.3’e kadar düşebileceği iddiaları yapılıyor.

GELECEK YIL MECLİS’İN BİRİNCİ GÜNDEMİ OLACAK

EYT düzenlemesi, hayat süresindeki artış beklentisi, çalışma hayatında değişen dinamikler üzere ögeler nedeniyle bir müddettir toplumsal güvenlik sisteminde birtakım değişikliklerin yapılabileceği konuşuluyordu. Orta Vadeli Program da bu istikamette bir çalışma yapılacağını ortaya koydu. Programda yapılacak düzenlemelerin ana sınırlarına ait de ayrıntılar yer aldı. Buna nazaran toplumsal güvenlik sistemindeki çalışmalar 2024 yılının üçüncü çeyreğinde hayata geçecek. Böylelikle gelecek yıl ekim ayında Meclis açıldığında öncelikli gündem toplumsal güvenlik olacak, sonrasında düzenlemelerin devamı gelecek.

DAHA ÇOK ÇALIŞANA DAHA ÇOK İMKÂN

Programda yapılacak yasal değişikliklerin ana sınırları da yer aldı. Birincil öncelik toplumsal güvenlik sisteminde şahısların daha çok istihdamda kalmasını teşvik etmek olacak. Bu da faal olarak daha uzun mühlet çalışma hayatında kalan bireylerin emeklilik devri için daha avantajlı olması manasına geliyor. Emeklilik yaşında bir değişiklik yapılmasa dahi, şahısların daha uzun müddet çalışmasına yönelik teşviksel düzenlemeler yapılabileceği belirtiliyor.

PRİME NAZARAN EMEKLİLİK AYLIĞI

Programda, “Hakkaniyeti ve aktüeryal dengeyi önceleyen düzenlemeler hayata geçirilerek, sistemin mali sürdürülebilirliği güçlendirilecektir”deniliyor. Hakkaniyet vurgusunun bilhassa emekli aylıkları için yapıldığı belirtiliyor. Prim ödeyenle ödemeyen ortasındaki farkın kalmadığı tarafında tenkitler son yıllarda ağırlaşıyordu. Bu nedenle emekli aylıklarında yapılacak düzenlemelerle daha çok prim ödeyene daha çok maaş bağlanması bekleniyor. Tüm bunlar yapılırken sistemin aktüaryel istikrarlarına bakılacak. EYT’nin devreye girmesiyle birlikte SGK sistemine yapılan transferlerin da artması nedeniyle bundan sonra atılacak adımlarda mali istikrarlar ana öge olacak. Yapılacak bir öbür değişiklikle de esnek çalışma halleri de toplumsal güvenlik sisteminde daha etkin olarak kullanılmaya başlanacak. Buna paralel olarak kayıtdışıyla uğraş için de teknolojik imkânlardan yararlanıldığı ve tüm tarafların dahil edildiği yeni bir program planlanıyor.

SAĞLIK AYAĞI DA OLACAK

Programa nazaran toplumsal güvenlik sisteminde yapılacak değişikliklerin sıhhat ayağı da olacak. Buna ait olarak, “Sağlık eser ve hizmetlerinde talep denetiminin ve hizmet basamaklarının uygun kullanımının sağlanması gayesiyle teşvik edici sistemler geliştirilecektir” tabirleri yer alıyor.

TAMAMLAYICI EMEKLİLİK SONRAKİ AŞAMA

Tamamlayıcı emeklilik bir diğer deyişle ikinci emeklilik ise, bu çalışmaların tamamlanmasından sonra 2024 yılının son çeyreğinde gündeme gelecek. Türkiye’de uzun yıllardır tamamlayıcı emeklilik sistemi tartışılıyor ve buna ait hazırlanan taslaklarda kıdem tazminatı ikincil emeklilik düzeneğine çevriliyor ve çalışanların kıdem tazminatlarını belirli bir yaştan evvel almaması öngörülüyor. Yeni iktisat idaresinin ise nasıl bir düzenleme yapacağı şimdi bilinmiyor.

MUHALEFETTEN EMEKLİLİK HAKKI ELEŞTİRİSİ

CHP Genel Lider Yardımcısı Hasan Efe Uyar, açıklanan Orta Vadeli Program’ın (OVP) işçilere dayatılan uzun vadeli bir sefalet programı olduğunu savundu. Uyar, OVP ile yalnızca çalışma hayatı değil toplumsal güvenlik sisteminin de esnek ve garantisiz bir yapıya dönüştürüleceğinin tabir edildiğini söyledi. Uyar, düzenlediği basın toplantısında şu tabirleri kullandı: “Programda, ‘İş kanununda toplumsal taraflarla diyalog halinde yapılacak değişiklikler ve bu doğrultuda gerçekleştirilecek ikincil mevzuat çalışmaları ile işgücü piyasalarında teminatlı esneklik sağlanacaktır’ deniyor. Bu söz, açık biçimde emekçilerin garantili çalışma hakkını maksat almaktadır. Programla emekçinin iş garantisini elinden alınıyor. İktidar yalnızca çalışma ömrünü değil birebir vakitte toplumsal güvenlik sistemini de esnek ve teminatsız bir yapıya dönüştüreceğini tabir ediyor. Hâlihazırda emekli olmayı bekleyen vatandaşlarımıza ‘kamusal emeklilik hakkınızı piyasalaştıracağım’ diyor.