Derinlerden gelen alarm zilleri: Okyanusların sesi bize ne anlatıyor?

Bilim dünyası şu günlerde okyanusların tabanından gelen seslerdeki artışların nedenini tartışıyor. Suyun altındaki büyük bir kısmı şimdi keşfedilmemiş milyonlarca çeşidin çıkardığı sesleri dinleyen bilim insanları çok avlanma, iklim değişikliği, kimyasal ve evsel atıklar nedeniyle su altı hayatının alarm verdiğini düşünüyor.

Dünya yüzeyinin neredeyse üçte ikisini kaplayan deniz ekosisteminin soluduğumuz havadan yediğimiz yiyeceklere, hava ve iklim modellerine kadar pek çok alanı etkilediğini anımsatan uzmanlar, okyanus hayatı hakkında bilgilerimizin de çok hudutlu olduğunu belirtiyor.

Öyle ki, bilim insanları okyanusta yaşayan tiplerin yalnızca yüzde 10’unun keşfedildiğini, varsayımlara nazaran yaklaşık 2 milyon çeşidin ise şimdi bilinmediğini söylüyor.

Son yıllarda yaşanan iklim değişikliğinin okyanuslara olan tesirini araştıran bilim insanları, yeni teknolojilerle donatılmış dinleme aygıtlarıyla okyanusun derinliklerindeki seslere kulak kabartmaya başladı.

Bilinen deniz çeşitlerinin ses kayıtları, iklim değişikliği ve öteki insan tesirleri nedeniyle okyanus ekosistemlerindeki değişiklikleri izlemelerine yardımcı oluyor. Pekala denizlerdeki durum ne? Okyanusun sesini dinleyen uzmanlar yanıtlıyor…

BAZI BÖLGELER GİDEREK SESSİZLEŞİYOR

BBC Future Planet’te yayımlanan habere nazaran, bugün denizlerde bilim insanları tarafından bilinen yaklaşık 250 bin deniz canlısı çeşidi yaşıyor. Bu cinslerin birden fazla da gerek avlanmak gerek kendini savunmak gerekse de çiftleşmek için farklı sesler çıkarıyor. Balinalar, yunuslar ve foklar ise milyonlarca yıl süren evrim sürecinde istikametlerini bulmak ve bağlantı kurmak için farklı ses dalgalarını denizin derinliklerine gönderiyor.

Hidrofon ismi verilen ve su altındaki hareketlerin yaymış olduğu titreşim ve ses dalgalarını algılayarak düşük voltajda elektrik akımına dönüştüren su altı mikrofonları yardımıyla, denizlerin derinliklerindeki ömrü dinleyen uzmanlar, deniz ekosisteminin modellemesini, canlıların hareketlerini ve çevresel değişikliklere gösterdikleri reaksiyonları inceliyor.

Fakat son yıllarda, su altı ömrünün canlı olduğu bölgelerin giderek sessizleştiği görülüyor. Uzmanlar çevresel krizin yarattığı meseleyle başa çıkmak için devalar geliştirirken, su altı ses kayıtlarının canlılığı yine artırabileceği fikri üzerine değerli tartışmalar yapılıyor. 

HAYALET KASABAYA DÖNÜŞTÜ

Yakın vakitte yapılan araştırmalar, sağlıklı bir okyanus habitatından elde edilen seslerinin, sıhhatsiz deniz ekosistemlerini güzelleştirmede değerli bir araç olabileceğini ortaya koydu. Çünkü büyük kentler nasıl insanları çekiyorsa, deniz canlılarının da ömür çeşitliliği olan bölgelere yerleşiyor.

İklim krizi ve çevresel kirlilik nedeniyle doğal alanlarını terk eden deniz canlıları, canlı ve yüksek sesli havzaları kendilerine yuva yapmak için göç ediyor.

Okyanusun ses haritalarını çıkartan bir küme deniz biyoloğu, bir vakitler canlılıkla dolu olan Büyük Bariyer Resifi’ni nizamlı olarak ziyaret ediyordu. Lakin 2016 yılında, haftalarca süren bir sıcak hava dalgası, bu mercan adasının büyük kısmının yok olmasına neden oldu.

İngiltere Bristol Üniversitesi’nde deniz biyolojisi ve global iklim değişikliği çalışmaları yürüten Steve Simpson, meydana gelen global sıcaklık artışı sonrası, resifin seslerinin kıymetli ölçüde azaldığını söyledi ve ekledi:

“Sessizliğin artması bir müddet sonra resiflerin ‘hayalet kasabaya’ dönüşmesine yol açtı. Etrafta yüzerken orta sıra desenli balıkları net bir biçimde seçebildik. Daha evvel rengarenk bir dünyada kamufle olabiliyorlardı ancak artık yalnızca onlar kaldı.”

SESLERİ KULLANARAK BALIKLARI TEKRAR RESİFLERE ÇEKTİLER

Simpson’ın grubu, Lizard Adası’nda epeyce yaratıcı bir projeye imza atarak çoraklaşan ve sessizleşen resiflerdeki çeşitliliği artırmak için daha evvelki yıllarda kaydettikleri sesleri kullanmayı denedi.

Öncelikle balıklar için daha fazla barınak sağlamak için birtakım kırık resifleri yan yana getirerek birleştiren akabinde da eski sesleri kullanan araştırma takımı, geri dönüşlerle bölgedeki balık sayısının yüzde 200’den fazla arttığını gördü.

Simpson, “Topladığımız seslerin bölgeleri yine canlandırmak için kullanılabilecek en kullanışlı araçlar olabileceğini düşünmeye başladık” sözünü kullandı.

Projenin başarısı sonrasında deniz biyologlarının binlerce sualtı mikrofonuyla denizin derinliklerinden kayıtlar topladığını söyleyen Simpson, bu yıl birinci sefer bu ses kayıtlarının bir ortaya getirildiğini söyledi.

 İÇGÜDÜSEL OLARAK KONUTLARINA GERİ DÖNÜYORLAR

Geçtiğimiz aylarda dünyanın dört bir yanındaki bilim insanları Dünya Okyanusları Pasif Akustik İzleme Günü kapsamında ses kayıtlarını ortak bir platformda topladı. 250’den fazla bölgeden gelen ses kayıtlarıyla global anlık manzara elde edildi.

Simpson, okyanusu birinci sefer dinlemeye başladığından bu yana geçen on yıllık vakit zarfında, su altı canlılarının taraflarını bulmak için Güneş ve Ay’ı kullandıklarını, koku ve manyetizmayı da göç yollarında kullandıklarını keşfettiklerini söyledi.  

Mercan resiflerindeki balıklarının hayat döngüsünü araştırmaya 25 yıl evvel başlamış olan Simpson, “Yola çıktığımda ne kadar kendimden emin olsam da vakit içinde bilmediğim çok şeyin olduğu ortaya çıktı” dedi ve ekledi:

“Örneğin mercan resiflerinde yaşayan balıkların büyük kısmı, okyanus açıklarında yumurta ve larva üretiyor. Yumurtadan çıkan bebekler doğal hayat alanları olan resiflere geri dönüş yolunu içgüdüsel olarak buluyor. Lakin bu nasıl oluyor? Nasıl bir içgüdü onların resife geri dönmelerini ve orayı konutları haline getirmelerini sağlıyor? Çünkü bu üç haftalık bir yavru için biraz büyük bir seyahat.”

‘BİRBİRLERİYLE YAPTIKLARI HENGAMELERİ DİNLİYORUZ’

Bilim insanları dinledikleri sesler üzerinden belli tiplerin davranış kalıplarının fotoğrafını de çıkarıyor.

“Resifleri dinleyerek onların lisanını çözmeye başlayabileceğimizi fark ettik” diyen Simpson, “Birbirleriyle yaptıkları arbedelerde, eşlerini cezbetmek için çıkardıkları seslerde ve yavrularını beslemek için kullandıkları akustik lisanı çözme noktasında çalışmalarımız devam ediyor” ifadesini kullandı.

Hawaii Deniz Biyolojisi Enstitüsü’nde doktora öğrencisi olan Annie Innes-Gold, Hawaii etrafındaki denizlerden akustik ses kayıtları topluyor. Elde ettikleri kayıtları çevresel aktiflerle karşılaştıran Innes-Gold, sıcaklık değişiklikleri ve besin dalgalanmaları üzere çevresel değişkenlerin deniz çayırlarını ve balık popülasyonlarını nasıl etkilediğini araştırıyor.

Innes-Gold bunu yapmak için Büyük Okyanus’ta, Hawaii’nin bir adası olan Oahu’daki Kāne’ohe Körfezi’nde kül bloklarından oluşan üç yapay resif inşa etti. Yaşanan iklim değişikliklerinin resiflere olan tesirlerini inceleyen Innes-Gold, hidrofonlarla toplanan sesleri yapay zekâya aktarıyor.

“Hidrofonları bir ay boyunca suda bırakıyorum ve tüm bu müddet boyunca sesleri kaydediyor” diyen deniz biyoloğu, “Topladığım bilgileri sisteme yüklüyorum ve yapay zekânın da yardımıyla toplanan bilgileri inceleme fırsatı yakalıyorum. Fizikî olarak orada olmadan bu türlü bir çalışma yürütmenin en büyük yararı, daha fazla datayı tahlil etme fırsatı yaratıyor olması” sözünü kullandı.

‘YAPAY ZEKÂ İLE SESLERİN KİME İLİŞKİN OLDUĞUNU ANLIK OLARAK ANLAYACAĞIZ’

Su altı sesleri kataloğu büyüdükçe, bilim insanları muhakkak bir ekosistemin onarım gayretlerini güçlendirecek sesleri bile öğreniyor. Simpson, “Buna ‘Reef DJ’ diyoruz, burada hakikat kesimleri nasıl bir ortaya getirebileceğimizi öğreniyoruz. Bu sayede, onarım çalışmalarında hangi balıkları bölgeye davet edebileceğimizi öğrenmiş oluyoruz” dedi.

Ancak süreç çok fazla deneme yanılma içeriyor. O denli ki, bilim insanları sesler yardımıyla kimi tipleri çekerken başkalarını kaçırmaktan korkuyor. İki aksi cinsin bölgeye çağırılmasının yaratacağı sıkıntılar üzerine ağırlaşan bilim insanları, örneğin larval istiridyeleri çeken bir sesin birebir vakitte yırtıcıları da çekebileceğini düşünüyor.

Ne var ki yapay zekâdaki gelişmeler sayesinde, araştırmacılar artık bu büyüyen ses kataloğunu çok daha rahat yönetim edebiliyor.

Simpson, “Şu anda Londra’da yapay zekâ algoritmaları ve makine öğrenmesi algoritmaları geliştiriyoruz. Bu sayede okyanusu gerçek vakitli dinleyecek ve hangi sesin hangi canlıya ilişkin olduğunu anında tespit edebileceğiz” tabirini kullandı.

‘İNSAN DAVRANIŞLARI DEĞİŞTİĞİNDE NELERİN YAŞANABİLECEĞİNİ GÖRÜYORUZ’

Yapılan araştırmalarda bilim insanlarını en çok heyecanlandıran keşiflerin başında, daha evvel çeşidi keşfedilmemiş canlıların seslerinin de kayıt altına alınması var.

Kayıtlardaki tüm sesleri ayıran deniz akustiği analisti Jill Munger, gizemli canlılara ilişkin olan sesleri özel olarak arşivliyor. Innes-Gold’un kayıtlarının birçoklarında gizemli tiplere ilişkin kıymetli değerli ipuçları bulunuyor. Akustik araştırmalarda en önemli sorunun bilinmeyen seslerin tasnif edilmesi olduğunu belirten Munger, sorunun bilgi paylaşımı sayesinde tahlile ulaştırıldığını söylüyor.

Innes-Gold tarafından toplanan ve yakın vakitte erişime açılacak olan Global Sualtı Biyolojik Sesleri Kütüphanesi, dünyanın dört bir yanından gelen kayıtları bir ortaya getirecek çevrimiçi bir platform olacak.

Uzmanların son yıllarda üzerinde durduğu bir öteki sorun, insan kaynaklı gürültünün gezegenin her yerini kaplaması. O denli ki bu yüksek ses nedeniyle, sualtı seslerini duymak da giderek zorlaşıyor. Ekosistemin uçurumun kenarından durduğunu söyleyen Simpson, umutlu olmayı sürdürüyor ve ekliyor:

“İnsanlar davranışlarını değiştirdiğinde ne olduğunu duyduk. ömür alanlarını yine kurduğumuzda ne olduğunu duyduk. Korkmamıza gerek olmayan bir geleceğin kesitlerini duyduk.”

BBC Future Planet’te yayımlanan “The people eavesdropping on the ocean” ve Washington Post’ta yayımlanan “Sounds of a healthy ocean can bring degraded marine ecosystems back to life” başlıklı yazılardan derlenmiştir.