Adana’da 66, Şanlıurfa’da 52 gün… Yaş hazne küre sıcaklığı hesapları korkuttu: 5 milyardan fazla insanın hayatı tehlikede

İnsan sıhhatini tehlikeye atacak kadar yüksek sıcaklıkların yaşandığı gün sayısı, yıldan yıla artıyor. Üstelik bu olayların yaşandığı bölgeler de her geçen gün genişliyor. Geçtiğimiz günlerde, kamuya açık iklim datalarını tahlil eden bir kâr emeli gütmeyen kuruluş olan CarbonPlan’in dayanağıyla hazırlanan ve The Washington Post gazetesinde yayımlanan bir haber, bu durumun ne kadar korkutucu boyutlara ulaştığını gözler önüne serdi.

Buna nazaran, 2050 yılında 5 milyardan fazla insan, en az bir ay boyunca açık havada güneş altında hayatı tehdit edecek seviyede ısıya maruz kalacak. 2030’da 4 milyar kişi olması beklenen bu sayı, 2000’lerin başında 2 milyardı.

CarbonPlan’in tahlilinde “wet-bulb globe temperature” (yaş hazne küre sıcaklığı ya da kısaca WBGT) olarak isimlendirilen bir ölçümün, yaklaşık hesaplaması kullanıldı. WBGT; sıcaklığı, nem, güneş ışığı ve rüzgâr faktörleriyle birlikte ölçüyor ve ısının insan vücuduna verdiği zararın değerlendirilmesinde altın standart kabul ediliyor.

Yapılan tahlilde ziyadesiyle riskli sıcaklık hududu 32 santigrat derece olarak belirlendi. WBGT’nin 32 dereceyi aştığı noktada en sağlıklı yetişkinler bile, açık havada bir saat içinde 15 dakikadan fazla hareket ettiklerinde, ısı gerilimiyle karşı karşıya kalıyor. Dahası ısı kaynaklı ölümlerin birçoğu, çok daha düşük sıcaklıklarda gerçekleşiyor.

CarbonPlan’in datalarına nazaran, dünyadaki büyük kentler ortasında en tehlikeli olan Endonezya’nın Pekanburu kenti. Pekanburu halkı 2050 yılında 344 gün boyunca 32 derecenin üzerinde WBGT yaşayacak. Yani kentte yılın neredeyse tamamında kavurucu ve boğucu derecelerde kaydedilecek. Bu sayı Brezilya’nın Belem kentinde 222 gün, Dubai’de 189, Kalküta’da 188, Lagos’ta ise 181 gün olacak.

ADANA’DA 66 ŞANLIURFA’DA 52 GÜN

“Peki ya Türkiye?” diye sorduğunuzu duyar üzereyiz. CarbonPlan’in bilgi tabanında birçok kentimizle ilgili de bilgi yer alıyor. Durum Pekanburu ya da Belem’deki kadar telaş verici olmamakla birlikte, 2050 yılında Türkiye’nin birçok kentini de tehlikeli sıcaklar bekliyor.

Marmara’nın kuzeyi ve Karadeniz Bölgesi bu durumdan en az etkilenecek yerler. Fakat güneye gerçek inildikçe tehlikeli gün sayısı da artıyor. Özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde ve Akdeniz’in doğusunda WBGT’nin 32 derecenin üzerinde olacağı günlerin sayısı hayli yüksek. 

Her yaz sıcaklık rekorlarının kırıldığı kentlerimizin başında gelen Adana, WBGT’nin 32 derecenin üzerine çıkacağı gün sayısında da başı çekiyor. 2050 prestijiyle Adana’da 66 gün güneşte hava tehlikeli derecede sıcak olacak. Adana’yı 52 günle Şanlıurfa, 51 günle Batman, 42 günle Osmaniye takip ediyor. Akabinde 36 günle Diyarbakır, 33 günle Kilis, 30 günle Hatay, 21 günle Antalya ve Aydın öne çıkıyor.Marmara’nın batısı ve güneyi, Ege ve İç Anadolu’nun belirli kesitleri de az sayıda da olsa tehlikeli günler yaşanacak bölgelerimiz ortasında yer alıyor.

GÜNEŞ-GÖLGE FARKI VE “ESMİYOR” ETKİSİ

Isı endeksi üzere daha düzgün bilinen ölçümlerin tersine WBGT, insanların serinlemesinde güneşin ve rüzgârın da rolünü dikkate alıyor.

Birçok ölçüm yalnızca sıcaklık ve nem üzerinden kıymetlendirme yapıyor ve nemli havalarda bedenin terleyerek kendini serinletmesinin zorluğunu ortaya koyuyor. Ancak bu ölçümlerde direkt güneş altında olmanın yakıcı tesiri ya da hafif bir meltemin verdiği serinlik hesaba katılmıyor. Halbuki bütün bu faktörler bir insanın sıcak havaya tahammülünde rol oynuyor. Pennsylvania State Üniversitesi’nden Dan Vecellio, “WBGT ısı geriliminin daha âlâ bir göstergesi” dedi.

Güneş’in radyasyonunun tesiri de kıymetli bir risk faktörü. 2000 yılında 100 milyon kişi bu riskle karşı karşıyaydı. Bu sayının 2030’da 500 milyonu, 2050’de ise 1,3 milyarı bulması bekleniyor.

CarbonPlan’in tahlilinde hudut olarak belirlenen 32 derece birinci bakışta çok yüksek bir sıcaklık üzere görünmese de WBGT çerçevesinden bakıldığında ölümcül olabilecek bir pahaya işaret ediyor. Yaşlılar ve sıhhat sorunu olan bireyler çok daha düşük WBGT’lerde bile risk grubundayken, 32 derecenin üstünde neredeyse herkes tehlikeli bir durumla karşı karşıya kalıyor.

ASIL FELAKET GÜNEY ASYA VE SAHRAALTI AFRİKA’SINDA YAŞANACAK

Bilim insanları bu yeni çok sıcak salgınının, insanlığın geleceğine yönelik en önemli tehditlerden birini oluşturduğunu lakin dünyanın her yerini birebir biçimde etkilemeyeceğini belirtiyor.

Varlıklı ülkelerin belirli kentleri de kısa müddetliğine de olsa bu durumdan etkilenecek lakin asıl felaketi Güney Asya’daki ve Sahraaltı Afrika’sındaki beşerler yaşayacak. Burada klima üzere serinletici eserlerin yaygın olmaması ve sıhhat sistemlerinde yaşanan meseleler değerli birer etken oluşturuyor.

Tabii ki bu sıcak bölgelerde yaşayan beşerler yüzyıllar boyunca yüksek derecelere ayak uydurmayı başardı. Ancak önümüzdeki periyotta yaşanacak artışların alışılmadık derecede süratli olması, bu bölgelerde yaşayan insanların sıcakla başa çıkma maharetine de ket vuruyor.

KLİMA ÜZERE SERİNLETME TEKNOLOJİLERİ EPEY SINIRLI

Dahası bu ülkelerde klima ve gibisi serinletme teknolojileri de hayli sonlu. Örneğin en fazla ısınacak ülkelerden Hindistan’da 2030 yılı prestijiyle 270 milyon kişi kapalı alanlarda bile çok ısıya maruz kalacak. Lakin Milletlerarası Güç Ajansı’nın bir raporunda 2018 prestijiyle ülkedeki konutların yalnızca yüzde 5’inde klima olduğu söz ediliyordu.

Ancak daha berbat durumda olan ülkeler de var. Örneğin çok yakında dünyanın en sıcak ülkelerinden biri haline gelecek olan Sierra Leone’deki klimalı konut oranının 2030 prestijiyle yüzde 2’ye ulaşması bekleniyor.

Berkeley’de bulunan California Üniversitesi’nde etraf iktisadı dersleri veren Lucas Davis’e nazaran, sıcak bölgelerdeki hanelerde yıllık gelir 10.000 doların üzerine çıktığında klima alma eğilimi oluşuyor. Fakat bilhassa Sahraaltı Afrika’sındaki ülkelerde bu sonun üzerine çıkabilen hane sayısı epeyce sonlu. Örneğin Sierra Leone’de yıllık ortalama gelir 2.000 doların altında.

Bu ülkelerde iş gücünün kıymetli bir kısmının dışarıda çalışması da büyük bir risk faktörü. Örneğin, Hindistan ve Pakistan’da iş gücünün sırasıyla yüzde 56 ve 47’si inşaat, tarım üzere açık havada çalışan bireylerden oluşuyor. Bu çalışanlar bilhassa sıcaklıkların tepe yaptığı yaz aylarında mevt riskiyle karşı karşıya kalıyor.

Dahası araştırmalar sıcakta açık havada çalışan bireylerde böbrek hastalıkları, kalp krizi, felç hatta akıl hastalıkları görülme ihtimalinin daha yüksek olduğuna işaret ediyor. Purdue Üniversitesi’nde yer bilimleri profesörü olarak vazife yapan Matthew Huber, “İnsan toplumu olarak yüzleşeceğimiz en büyük pürüzlerden biri bu olacak” dedi.

Washington Post’a konuşan uzmanlar, bu iş kollarında çalışanların kendilerini sıcağa karşı nasıl koruyacakları konusunda eğitilmesi, yanı sıra çeşitli yasal düzenlemelerle çok sıcak havalarda çalışmanın denetlenmesi gerektiğini de lisana getirdi.

The Washington Post’un “WHERE DANGEROUS HEAT IS SURGING” başlıklı haberinden derlenmiştir.