200 yıllık gizemi DNA tahlili çözdü! Beethoven’ın saç telleri vefatına yol açan hastalığı aydınlattı

Alman kompozitör Ludwig van Beethoven, 1802 yılında kardeşlerine yazdığı yürek burkan mektupta, sağır olmanın kendisine “bir sürgün hayatı” yaşattığını belirtiyor ve vefatı bile yeğlediğini söz ediyordu.

Beethoven, bu mektubun yazılmasından sonra 25 yıl daha yaşadı ve en harika yapıtlarından kimilerini bu periyotta yarattı. Fakat kardeşlerinden daima tıpkı şeyi istedi: Yaşadığı işitme kaybının araştırılması ve kamuoyuyla paylaşılması sayesinde “dünya ile ortasının kendisinin vefatından sonra mümkün olduğunca düzeltilmesi”ni.

Beethoven’ın vasiyeti vefatından 2 asır sonra nihayet yerine getirildi. Kendisiyle birlikte çalışmış bireylerin ve hayranlarının hatıra olarak sakladığı saç tutamlarından elde edilen DNA örnekleri üzerinde yapılan sekanslama çalışmaları, Beethoven’ın sıhhat problemlerinin sebeplerini ve hayatının son periyotlarında yaşadıklarını gün yüzüne çıkardı.

56 YAŞINDAYKEN ÖLDÜ, SEBEBİ 200 YILDIR MERAK KONUSUYDU

27 Mart 1827’de son nefesini veren Beethoven’ın hayatındaki en kıymetli hastalık, 20’li yaşlarının ortasında başlayan işitme kaybıydı. Buna ek olarak Beethoven vakit zaman yatağa düşmesine neden olan gastrointestinal belirtiler ve sarılık atakları yaşıyordu. Yapılan otopside karaciğerinde siroz, pankreasında iltihap ve dalağında şişme tespit edilmişti.

Medikal biyografi araştırmacıları o günden beri Beethoven’ın 56 üzere genç denebilecek bir yaşta ölmesinin sebeplerini ve yaşadığı karaciğer hastalığının kaynağının ne olduğunu tartışıyordu.

Beethoven’ın vefat nedeniyle ilgili gerçekler 200 yıldır merak ediliyor. Hayatının son 7 yılında iki kere sarılık atağı geçiren kompozitörün sirozdan öldüğü tarafında yaygın bir kanı var. Araştırmacılar o günden beri Beethoven’ın mektuplarında, günlüklerinde, otopsi evraklarında, tabiplerinin aldığı notlarda, 1863 ve 1888 yıllarında açılan mezarından elde edilen bilgilerde ipuçları arayarak bulmacayı çözmeye çalışıyor.

Beethoven’ın DNA’sını inceleyen bilim insanları, işitme kaybına dair net bir açıklama elde edebilmiş değil. Lakin araştırmacılar karaciğer hastalığına yatkınlığa neden olan kimi genetik risk faktörleri tespit etti. Dahası Beethoven’ın Hepatit B enfeksiyonu geçirmiş olduğu ve bunun siroza yol açan faktörlerden biri olabileceği de söz edildi.

Bilim mecmuası Current Biology’de dün yayımlanan araştırma, DNA’nın asırlar evvel yaşamış bireylerin hayatlarına dair temel soruların cevaplanmasında bile ne kadar kıymetli bir rol oynadığını ortaya koyuyor. Lakin hastalıkların birden fazla yalnızca genetik sebeplerden kaynaklanmadığından DNA’dan elde edilebilecek bilgilerin de bir hududu var.

Kompozitörün genomunun sekanslandığı Almanya’nın Leipzig kentinde bulunan Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nden antik DNA uzmanı Johannes Krause yaptığı yazılı açıklamada, “Öncelikli hedefimiz Beethoven’ın sıhhat sıkıntılarına ışık tutmaktı. Bunların başında da 20’lerinin ikinci yarısında başlayan vakitle ilerleyen ve 1818 prestijiyle neredeyse büsbütün sağır olmasına neden olan işitme kaybı geliyor” dedi.

Stumpf tutamı

‘ZAMANDA SEYAHAT YAPIYORMUŞ GİBİ’

Araştırmayı The Washington Post için pahalandıran tıbbi genetik uzmanı Dr. Robert Green, “Bu makaleye bayıldım. Böylesine çok ünlü bir bireye bu biçimde odaklanması… Vakitte seyahat yapıyormuşuz üzere hissettiriyor” dedi.

Green makalenin spesifik soruları cevaplamaktan çok birtakım ihtimalleri ortadan kaldırdığını, yeni ihtimaller öne sürdüğünü ve birtakım yepyeni bulgular elde ettiğini belirtti.

Geçmişteki ünlülerin hayatlarının DNA tahlili yoluyla araştırılması günümüzde hala sisteme oturmuş bir efor değil. Zira o ünlülerden günümüze ulaşan düzgün korunmuş örneklerin sayısı epey sonlu. Üstelik bu tıp araştırmalar etik tartışmaları da beraberinde getiriyor.

Beethoven’ın hayatta olduğu yıllarda da ünlü olması, araştırmacılar için ender bulunabilecek bir fırsat. Çünkü Beethoven’ın hayranlarının ve dostlarının hatıra olarak sakladığı saç tutamları kıymetli birer DNA kaynağı. İngiltere’ye Avrupa’nın çeşitli ülkelerine ve ABD’ye yayılmış bu saçların bir kısmı özel koleksiyonlarda kimileri da müzelerde korunuyor.

BEETHOVEN SAÇI DERKEN KEÇİ KILI ÇIKARSA…

Ancak Beethoven’ın saçı diye bilinen tutamların hepsi maalesef Beethoven’a ilişkin değil. Üstelik bu durumun sorumlusu da Beethoven’ın ta kendisi!

Şöyle ki Beethoven ölmeden bir yıl önce, bir iş arkadaşının eşi hatıra olarak saklamak için kendisinden bir tutam saç istedi. Beethoven’a hayranlığında pek samimi olan bayan, bir eşek şakasının kurbanı oldu. Beethoven ve sekreteri, ünlü kompozitörün saçını kesmek yerine, ağıldaki keçilerden birinin sakalından bir tutamı kesip bayana gönderdi. Keçinin kılları doku ve renk olarak Beethoven’ın saçlarına çok benzediğinden bayan bu durumdan hiç şüphelenmedi.

Anton Schindler, 1840’ta yazdığı Beethoven biyografisinde bu olayı aktarıyor ve şu tabirleri kullanıyordu:

“Kadın, aziz üzere gördüğü Beethoven’dan kendisine kalacak bu anıya sahip olduğu için çok sevinmişti. Kılları eşine dostuna gösterip duruyordu. Lakin mutluluğunun doruğunda olduğu sırada, Beethoven’ın sırrını bilen bir kişi kendisine maruz kaldığı kandırmacayı çıtlatıverdi.”

Beethoven, bayanın yaşadığı üzüntüyü ve mahcubiyeti haber alınca bu sefer kendi saçından kesilmiş bir tutamı bayana gönderdi. O günden bu yana Halm-Thayer tutamı olarak anılan bu saçlar, DNA araştırmacılarının kullandığı örneklerden birini oluşturdu.

Moscheles tutamı

MEKTUPLARI ONAM SAYILDI

Araştırmanın etik tartışmalara takılmaması da yeniden Beethoven sayesinde oldu. Belirttiğimiz üzere kardeşlerine yazdığı mektuplarda işitme kaybının araştırılması talebini sık sık yineleyen Beethoven, böylelikle günümüzde “aydınlatılmış onam” dediğimiz gerekliliği karşılamış oldu.

Krause, “Geçmişte yaşamış bir beşerden bir araştırma için alınabilecek bir onam varsa o da budur” tabirlerini kullandı.

Beethoven 1802 yılında kardeşlerine yazdığı mektupta, hekimi Johann Adam Schmidt’in kendisi öldükten sonra hastalığının tespit edip duyurmasını istemişti. Mektup günümüzde Heiligenstadt Vasiyetnamesi olarak biliniyor. Fakat tabibi Beethoven’dan 18 yıl evvel hayatını kaybetti. Kelam konusu vasiyetname Beethoven öldükten sonra yazı masasının saklı bir gözünde bulundu. Mektupta Beethoven, işitme yetisini kaybeden bir kompozitör olarak hissettiği ümitsizliği anlatıyor ancak çalışmalarının kendisini hayata bağladığını belirtiyor ve ekliyordu: “Bu dünyadan besteleme dürtüsü hissettiğim tüm çalışmaları üretmeden ayrılmak istemiyorum.”

EN ÜNLÜ TUTAMLARDAN BİRİ OYSAKİ BAYAN SAÇIYMIŞ

Araştırmacılar, DNA tahlili için sekiz farklı saç tutamından aldıkları saç teli parçacıkların kullandı. Bunlardan en yenisi Beethoven’ın vefatından 7 yıl evvel kesilmişti. Saçlara hijyenik şartlarda dekontaminasyon süreçleri uygulandı.

Alınan örneklerden beş tanesi, genlerinin yüzde 99’u Avrupa kökenli olan bir erkeğe aitti. Uzmanlar bu saçların Beethoven’a ilişkin olduğuna ikna oldu. En düzgün korunmuş saç tutamından elde edilen genom, Almanya’nın Kuzey Ren-Vestfalya eyaletinde yaşayan beşerlerle hayli yakın alakalı görünüyordu.

Beş saç örneğinden birini Beethoven Nisan 1826’da Piyanist Anton Halm’a kendisi ikram etmiş ve “Das sind meine Haare!” (“Bu benim saçım!”) demişti.

Diğer yandan en ünlü Beethoven saçlarından biri olan Hiller tutamının aslında Aşkenaz Musevisi bir bayana ilişkin olduğu da bu çalışmayla ortaya çıktı. Hiller tutamı üzerinde 20 yıldan fazla vakit evvel yapılan bir çalışmada, Beethoven’ın kurşun zehirlenmesi tesiri altında olduğu ve hastalıklarının bir kısmının açıklamasının bu olabileceği öne sürülmüştü.

Viyana’da yaşayan isimli patoloji uzmanı Christian Reiter, araştırmacıların beş örneğin Beethoven’dan geldiği konusunda ikna edici datalar ortaya koyduğunu söyledi. Geçmişte Hiller tutamı üzerine çalışmalar da yapmış olan Reiter, yeniden de sonuçları değerlendirirken önlemli olunması gerektiğini çünkü tarihî örneklerde kontaminasyon riskinin büyük olduğunu belirtti.

Hiller tutamının sahibi olan Ferdinand Hiller isimli gencin Yahudi olduğunu, saçlara Ferdinand’ın annesinin DNA’sının bulaşmış olabileceğini vurgulayan Reiter, “Buna karşın kelam konusu araştırma bu kıymetli kompozitörün çektiği acıların çağdaş metotlarla araştırılması tarafında değerli bir adım” dedi.

Bonn’da bulunan Beethoven Konutu’ndaki saç tutamı

KARACİĞER HASTALIKLARINA GENETİK YATKINLIK BULUNDU

Saç tellerindeki DNA hasar görmüş olduğundan, bilim insanları Beethoven’ın genomunun lakin 3’te 2’sini oluşturabildi. DNA’da büsbütün kalıtsal hastalık sebeplerine dair bir şey bulunamadı. Akabinde “polijenik risk skorları” kullanan uzmanlar hem genetik temeli hem de çevresel sebepleri olan hastalık risklerini araştırdı.

İşitme kaybı ya da gastrointestinal hastalıklara sebep olacak risk sinyalleri de bulunamadı fakat Beethoven’ın karaciğer hastalıklarına eğilimli olduğu anlaşıldı. Çölyak hastalığı, otoimmün bir bozukluk, laktoz intoleransı ya da irritabl bağırsak sendromu üzere ihtimallerin olmadığı da genetik test yoluyla kesinleştirildi.

Buna ek olarak uzmanlar Hepatit B virüsüne ilişkin genetik işaretçiler de tespit etti. Lakin hastalığı kronik mi yoksa yakın vakitte geçirilmiş bir enfeksiyon mu olduğu belirlenemedi. Bilim insanları, yüksek genetik risklere alkol tüketiminin ve Hepatit B hastalığının eklenmesinin, Beethoven’ın vefatına neden olduğu düşünülen karaciğer hastalığını açıklayabileceğini belirtti. Beethoven’ın kendisinin ve yakınlarının yazdığı mektuplar günlük alkol tüketimi ölçüsünün hayli yüksek olduğuna dair ipuçları barındırıyordu.

araştırma grubunun başkanı Tristan Begg, ” Şayet alkol tüketimi uzun müddet boyunca gereğince fazlaysa, genetik faktörlerin de tesiri düşünüldüğünde siroz için makul bir açıklama bulmuş olabiliriz. Dürüst olmak gerekirse, elde edebildiğimiz bilgilere minnet duymamız gerektiğini düşünüyorum” dedi. İngiltere’de bulunan Cambridge Üniversitesi’nde vazife yapan Begg, “Karmaşık hastalıkların genetik ögelerine dair kavrayışımız gelişme gösteriyor ve umarım bu alanlar da yetişebilir” diye konuştu.

Begg, araştırmaların derinleştirilmesiyle bilhassa işitme kaybı konusunda daha fazla bilgi edinilebileceğini de belirterek, “Beethoven’ın genomunu araştırmacılara açarak ve öbür saç tutamlarıyla kronolojideki boşlukları doldurarak, sıhhati ve geneolojisiyle ilgili cevaplanamamış soruların da karşılık bulabileceğini umuyoruz” dedi.

NESİLLER EVVEL DOĞAN O ÇOCUK BUGÜN KEŞFEDİLDİ

Yapılan tahlilde bir de araştırmacıları bile şaşırtan bir sonuç elde edildi. Beethoven’ın Y kromozomunun Belçika’da yaşayan hayattaki akrabalarıyla eşleşmediği ortaya çıktı.

Karşılaştırma yapılan bireylerle Beethoven’ın ortak akrabası 16’ncı yüzyılda yaşamış olan Hendrik van Beethoven’dı. Hendrik ile Ludwig ortasında geçen 7 kuşakta, aile ağacındaki bayanlardan birinin kimliğinin belgisiz bir erkekten çocuk sahibi olduğu, Beethoven’ın da baba tarafından bu çocuğun genlerini taşıdığı belirlendi.

Araştırmacılardan biri olan Belçika Leuven Katolik Üniversitesi’nden genetik geneoloji uzmanı Maarten Larmuseau, “DNA datalarının ve arşiv evraklarının bir ortaya getirilmesi yoluyla. Ludwig van Beethoven’ın yasal ve biyolojik geneolojisi ortasında bir uyumsuzluk tespit ettik” dedi.

Boston Üniversitesi Beethoven Araştırmaları Merkezi Yöneticisi olan müzikoloji uzmanı Jeremy Yudkin de araştırmayı enteresan bulduğunu belirtti ve Beethoven’ın sıhhat durumunu müziğini şekillendirdiği istikametinde ispatlar olduğunu söyledi.

Beethoven’ın 1825 yılında gastrointestinal bir hastalık geçirdikten sonra yazdığı bir yapıtı örnek gösteren Yudkin, partisyonların üzerinde “İyileşmekte olan birinin ilahi güce duyduğu minnettarlığın kutsal şarkısı” sözlerinin yazdığını belirtti.

Bununla birlikte Beethoven’ı anlamak için genetik kodundan ve hastalıklarından daha derin yollar olduğunu da kelamlarına ekleyen Yudkin, “İçimdeki müzikolog konuşuyor ancak her şeyden kıymetlisi, şişmiş karnı bir yana, ondan geriye yüzlerce aşkın müzik yapıtı kaldı” dedi.